Rechter Tie (Judge Dee), geschreven door Robert van Gulik, is gebaseerd op de historische Di Renjie (630–700), die leefde tijdens de Tang-dynastie en in het begin van zijn carrière als districtsmagistraat diende. Behalve als scherpzinnig detective, was hij ook beroemd als een groot staatsman, die in de tweede helft van zijn loopbaan een belangrijke rol speelde in de binnen- en buitenlandse politiek van het Chinese keizerrijk. Als de moordzuchtige keizerin Wu (625-705) de troon bestijgt, ontwikkelt er zich een hevige strijd tussen haar en rechter Tie, die ondertussen voorzitter geworden was van de Hoge Raad en raadsman van Hare Majesteit.
Robert van Gulik (1910 - 1967) werkte als diplomaat voor het Ministerie van Buitenlandse Zaken in diverse landen; zoals Japan (Tokio, 1935-1942) China (Tsjoengking ,1943-1946), Verenige Staten (Washington DC, 1947-1948), India (New Delhi, 1951-1953), India Libanon (Beirut, 1956-1959), Maleisië (Kuala Lumpur, 1959-1962), Als ambassadeur naar Tokyo (1965-1967)
Van Gulik vond in een boekwinkel in Tokio de 18e-eeuwse versie van de Di Gong An-roman (letterlijk "Cases of Judge Dee"), een origineel verhaal dat drie zaken tegelijkertijd behandelt, en dat was ongebruikelijk bij Chinese mysterie-verhalen, een plot dat bovennatuurlijk elementen ontbeerde, zodat het westerse lezers zou kunnen aanspreken.
Van Gulik had de roman Di Gong An, over Di Renjie, meegenomen toen de Nederlandse legatie in 1942 uit Tokio werd geëvacueerd.
Hij vertaalde het in het Engels en liet het in 1949 publiceren.
Tijdens de Ming-dynastie (1368–1644) in China werd deze 'volksroman' geschreven die zich afspeelt in vroegere tijden, maar vol anachronismen. De roman bevat culturele elementen uit latere dynastieën, in plaats van uit de Tang-dynastie in China.
Robert van Gulik merkte op in zijn wetenschappelijke naschrift: Het huidige boek is in feite een vertaling van slechts ongeveer de helft (31 van de 65 hoofdstukken). Het Chinees boek in Van Guliks bezit, was getiteld "Vier vreemde gevallen van keizerin Wu's regering". Van Gulik verkreeg drie edities van dat boek: een 18e?-eeuws manuscript en twee gedrukte edities, respectievelijk gepubliceerd in 1903 en 1947 in Shanghai. Er waren veel verschillen tussen de diverse teksten, waarbij Van Gulik de 19e-eeuwse versie als de beste beschouwde en zijn vertaling daar vooral op baseerde.
Op basis van tekstuele analyse raakte Van Gulik ervan overtuigd dat het tweede deel een latere toevoeging was, geschreven door "een persoon met zwakke talenten". "Deel I is geschreven in een vrij compacte stijl en slim gecomponeerd. De stijl van deel II is daarentegen uitgebreid en repetitief, de plot is onhandig en de karakters slecht getekend. Verder, terwijl deel I met grote terughoudendheid is geschreven, komen in deel II passages voor die ronduit pornografisch zijn, bijvoorbeeld waar de relaties van keizerin Wu met de priester Huai-i worden beschreven". Bovendien beschreef deel II helemaal geen detectiveonderzoek, maar ging het vooral over gerechtelijke intriges en machtsstrijd - en diende het dus niet Van Guliks doel om Chinese misdaadfictie aan westerse lezers te presenteren.
Om al deze redenen besloot Van Gulik alleen het eerste deel te vertalen.
Dankzij zijn vertaling van dit grotendeels vergeten werk raakte Van Gulik geïnteresseerd in Chinese detectivefictie. Hij voegde een essay toe over het genre, waarin hij suggereerde dat het gemakkelijk voor te stellen was om enkele van de oude Chinese casussen te herschrijven met het oog op moderne lezers. Niet lang daarna probeerde hij zelf een detectiveverhaal in deze zin te creëren. Dit werd het boek The Chinese Maze Murders (Labyrint in Lang-fan), voltooid rond 1950).
Omdat Van Gulik dacht dat het verhaal meer interessant zou zijn voor Japanse en Chinese lezers, liet hij het door een vriend in het Japans vertalen (voltooid in 1951), en het werd in Japan verkocht onder de titel Meiro-no-satsujin. Met het succes van het boek produceerde Van Gulik een vertaling in het Chinees, die in 1953 werd gepubliceerd door een boekenuitgever in Singapore. De recensies waren goed en van Gulik schreef nog twee boeken The Chinese Bell Murders (Klokken van Kao-yang) en The Chinese Lake Murders (Meer van Mien-yuan), ook met het oog op Japanse en Chinese edities. Vervolgens vond Van Gulik een uitgever voor Engelse versies van de verhalen (Mchael Joseph LTD, London) en de eerste versie werd gepubliceerd in 1957. Latere boeken werden eerst in het Engels geschreven en gepubliceerd en de vertalingen kwamen later.
De Japanse uitgever van de Di Gong An-roman en Meiro no satsujin (Labyrint in Lang-fan) had voor het omslag om een tekening van een naakte vrouw gevraagd. Van Gulik protesteerde: dat paste volgens hem absoluut niet bij een klassieke Chinese roman. De uitgever merkte besmuikt op dat hij dan maar eens wat beter moest gaan zoeken.
Dat werd het begin van een uitgebreid onderzoek naar de erotiek in de Chinese kunst.
Van Gulik wijdde zich later in zijn leven aan de studie van Keizerlijke Chinese kunst en erotiek Hij publiceerde twee belangrijke werken, ‘Erotic colour prints of the Ming period’ and ‘Sexual life in ancient China’.
Di Gong An bevat 3 originele illustraties, maar ook 6 illustraties en het omslagontwerp van Robert van Gulik in de stijl van de houtsnedes uit de Ming-periode (1368-1644).
Ook het zelf maken van de (vaak licht erotische) illustraties vond hij interessant.
Hij vermeldt dat hij op dun papier de Chinese voorbeelden overtrok die hij in zijn eigen tekeningen wilde opnemen, zoals kleding, meubelstukken, gestileerde bomen of planten en architectonische elementen.
In 1956 publiceerde hij een vertaling van de T'ang-yin-pi-shih ("Parallel Cases from Under the Pear Tree"), een 13e-eeuws casusboek voor districtsmagistraten. Hij gebruikte veel van de gevallen als plots in zijn romans (zoals hij stelt in de naschriften van zijn romans).
Van Gulik schreef ook enkele Rechter Tie verhalen tijdens de burgeroorlog in Libanon (1958), toen hij daar als Gevolmachtigd minister voor het Midden-Oosten aangesteld was. De politieke situatie is zo gevaarlijk dat hij zijn gezin terug naar Den Haag stuurt. Hij schrijft een volgende 'Rechter Tie', The Chinese Nail Murders (Nagels in Ning-Tsjo) met het vage idee de serie hiermee te beëindigen. Maar het succes van de eerste romans laat de geschiedenis anders lopen.
Vrienden en zelfs zijn dochter, Pauline, zeiden dat hij zich identificeerde met Rechter Tie. Hij leefde het leven van een mandarijn die kalligrafie, gedichten en schilderijen cultiveerde. Toen hij in 1949 begon met het schrijven van de verhalen, was hij in een conservatieve en nostalgische bui en merkte hij op: "Rechter Dee, ik ben het".
In de meeste van de romans vervulde de (fictieve) Rechter Tie ook de rol van districtsmagistraat. Gedurende de keizerlijke Chinese geschiedenis was de districtsmagistraat de schakel tussen de keizer en zijn volk en was hij verantwoordelijk voor het handhaven van de harmonie onder degenen onder zijn hoede. Voor misdaden gepleegd in zijn district wordt van de magistraat verwacht dat hij de misdaden oplost en gerechtigheid toepast, vandaar zijn eretitel Rechter.
Aanvankelijk wordt Rechter Tie alleen bijgestaan door zijn trouwe klerk, sergeant Hoong Liang, een oude familiedienaar. In Fantoom in Foe-lai (The Chinese Gold Murders), waarin Tie’s eerste benoeming en eerste strafzaken worden beschreven, ontmoet de rechter echter twee struikrovers, eufemistisch "mannen van het groene bos" genoemd, Ma Joong en Chiao Tai, die hem proberen te beroven, maar zo onder de indruk zijn van zijn daden en karakter dat ze hun criminele carrière opgeven en zich ter plekke bij zijn gevolg voegen. Deze ontmoeting wordt verteld in een korte flashback-passage in de originele Di Gong An, die plaatsvindt wanneer de twee al lang dienende loyale leden van zijn gevolg zijn. Even later, in Meer van Mien-yuan (The Chinese Lake Murders), doet een derde crimineel, Tao Gan, een rondreizende vertrouwensbedrieger en oplichter, eveneens mee. Rechter Dee beëindigt zijn carrière in Moord in Canton en wordt gepromoveerd tot de functie van ‘Hoofd van het hoofdstedelijke gerechtshof’
Rechter Tie is uiteraard verantwoordelijk voor het beslissen over straffen en voor het beoordelen van schuld of onschuld, hoewel Van Gulik in de verhalen opmerkt dat alle doodstraffen moeten worden vermeld en beslist door ambtenaren in de hoofdstad. Een van de straffen waarmee hij vaak te maken krijgt, is ‘slow slicing’, maar als hij tot genade neigt, geeft hij opdracht om eerst de laatste, fatale snede te maken, waardoor de ceremonie een anticlimax wordt.
In totaal verschenen er 16 romans en 8 korte verhalen van Rechter Tie.
Lijst met de verhalen van Rechter Tie In CHRONOLOGISCHE volgorde:
Met vermelding van het jaar (voor onze jaartelling) en het district waarin het verhaal zich afspeelt.
“De korte verhalen staan tussen aanhalingstekens”
In ‘Judge Dee at Work’ (Zes zaken voor Rechter Tie) geeft Robert van Gulik een Chronologisch overzicht over de diverse posten die Rechter Tie bekleedt, in zijn detective mysteries—zowel de romans als de korte verhalen—in de context van Tie's carrière en geeft ook achtergrond informatie over de verhalen.
Op de basis van deze chronologie krijgen we het volgende overzicht:
0 “De vergiftigde bruid (Dee Goong An)” - Jaar ?, district ?
(Rechter Tie is magistraat van Peng-lai (Penglai), een district in de Shantung (Shandong) provincie aan de noord-oostelijke kust van China).
1 Fantoom in Foe-lai - 663, Penglai
2 ”Vijf gelukbrengende wolken” 663, Penglai (verscheen in: Vijf gelukbrengende wolken)
3 “Moord en ambtelijke haarkloverij” 663, Penglai (verscheen in Zes Zaken voor Rechter Tie)
4 ”Hij kwam met de regen” 663, Penglai (verscheen in: Vijf gelukbrengende wolken)
5 Het Chinese lakscherm - 664, Penglai
(Rechter Tie is magistraat van Han-yuan, een fictief district, aan een meer, dicht bij de hoofdstad of Chang-An)
6 Meer van Mien-yuan - 666, Han-yuan
7 “De moord op de lotusvijver” 666, Han-yuan (verscheen in Zes Zaken voor Rechter Tie)
8 Het spookklooster - 667, Han-yuan
9 “Vier vingers”, 667, Han-yuan (boekenweekgeschenk 1964) (verscheen in: Vijf gelukbrengende wolken)
(Engelse titel: The Morning of the Monkey)
(Rechter Tie is magistraat van Poo-yang, een fictief welvarend district waardoor het Grote Kanaal van China loopt (een gedeelte van de hedendaagse Jiangsu provincie).
10 Klokken van Kao-yang - 668, Poo-yang
11 Halssnoer en kalebas - 668, Poo-yang
12 “De twee bedelaars” 668, Poo-yang (verscheen in Zes Zaken voor Rechter Tie)
13“Het andere zwaard” 668, Poo-yang (verscheen in Zes Zaken voor Rechter Tie)
14 Het rode paviljoen - 668, Poo-yang
15 De parel van de keizer - 669, Poo-yang
16 Moord op het maanfeest - 669, Poo-yang
(Rechter Tie is magistraat van Lan-fang, een fictief district aan de westelijke grens van het Tang Chinese rijk).
17 Labyrint in Lan-fang - 670, Lan-fang
18 Het spook in de tempel - 670, Lan-fang
19 “De doodskisten van de keizer” 670, Lan-fang (verscheen in Zes Zaken voor Rechter Tie)
22 “Moord op oudejaarsavond” 670, Lan-fang (verscheen in Zes Zaken voor Rechter Tie)
21 Nagels in Ning-tsjo - 676, Pei-chow (een fictief district in het noorden van China)
22 De nacht van de tijger - 676, Pei-chow
23 Het wilgenpatroon - 677, Chang-An (Rechter Tie is Hoofd van het gerechtshof in de keizerlijke hoofdstad Chang-An).
24 Moord in Canton - 681, Guangzhou (Rechter Tie is Hoofdrechter van heel China)
Lijst met de verhalen van Rechter Tie, in volgorde van eerste verschijning:
(Met vermelding van het jaar (voor onze jaartelling) en het district waarin het verhaal zich afspeelt).
Robert van Gulik schreef de verhalen oorspronkelijk in de Engelse taal.
1949
Dee Goong An, An Ancient Chinese Detective Story
Celebrated Cases of Judge Dee An
Translated by R. H. van Gulik (from the Chinese original, Dee Goong An (lit. "Cases of Judge Dee”), an anonymous Chinese detective novel from the eighteenth century)
"Printed for the author by Toppan Printing Company Tokyo 1949".
The translation features nine drawings, three copies from old Chinese art, and six illustrations by the author.
(An early phase of Judge Dee's career. Not part of the later continuity).
Three stories:
"The Case of the Double Murder at Dawn"
"The Case of the Strange Corpse"
"The Case of the Poisoned Bride".
Dee is the newly appointed Magistrate of Chang-ping in the Province of Shantung. He has all four lieutenants on staff: Sgt. Hoong, Chiao Tai, Ma Joong, and Tao Gan.
NEDERLANDSE UITGAVE: De vergiftigde bruid - Uitgeverij Elsevier, 1982
1956
The Chinese Maze Murders 670, Lan-fang, A Chinese detective story suggested by three original ancient Chinese plots
W. VAN HOEVE LTD — THE HAGUE AND BANDUNG 1956
Er is een versie met een stempel: (Distributing agent: Gregory Lounz 11 East 45th street, New York 17 N. Y.)
Een versie met een wikkel (zwart met witte letters): AGATHA CHRISTIE says about The Chinese Maze Murders “I enjoyed the book immensely. The whole thing has great charm en freshness and I hope it will have a great success”.
Versie met ingeplakt strookje: Uitgeverij W. van Hoeve 1957
“The case of the murder in the sealed room”
“The case of the hidden testament”
“The case of the girl with the severed head”
Geschreven in 1950, gepubliceerd in het Japans, Kodansha International 1951; Chinese vertaling, Nanyang Press 1953
Lan-fang is een fictief district aan de westelijke grens van het Tang Chinese rijk. Gezien de naam, lokatie location en de role rol in de handelsroute naar Khotan, heeft het een historisch verband met Lanzhou.
NEDERLANDSE UITGAVE: Labyrint in Lang-fan - Uitgeverij W. van Hoeve 1956
1958
The Chinese Bell Murders 668, Poo-yang - First published by MICHAEL JOSEPH LTD. 1958
Geschreven tussen 1953 en 1956; Poo-yang, een fictief welvarend district waardoor het Grote Kanaal van China loopt (een gedeelte van de hedendaagse Jiangsu provincie).
NEDERLANDSE UITGAVE: Klokken van Kao-yang - Uitgeverij W. van Hoeve 1958
New Year’s Eve in Lan-fang, A Judge Dee Story (32 pagina’s) - Beirut, Libanon 1958 (?)
1959
The Chinese Gold Murders 663, Penglai - First published by MICHAEL JOSEPH LTD. 1959
Tie’s eerste benoeming en strafzaken, hij ontmoet twee struikrovers, eufemistisch "mannen van het groene bos" genoemd, Ma Joong en Chiao Tai.
NEDERLANDSE UITGAVE: Fantoom in Foe-lai - Uitgeverij W. van Hoeve 1958
The Chinese Lake Murders 666, Han-yuan, Three cases solved by Judge Dee - First published by MICHAEL JOSEPH LTD. 1960
Geschreven tussen 1953 en 1956. Zoals bij Labyrint in Lang-fan was het bedoeld voor een Japans en Chinees publiek, maar van Gulik besloot het ook in het Engels te publiceren.
Han-yuan is een fictief district aan de oever van een meer dicht bij de hoofdstad Chang-An. Huan-Yuan (??) is een oude naam voor het moderne Hancheng, een stad in de Shaanxi provincie.
NEDERLANDSE UITGAVE: Meer van Mien-yuan - Uitgeverij W. van Hoeve 1959
The Chinese Nail Murders 676, Pei-chow, Juge Dee’s last three cases - First published by MICHAEL JOSEPH LTD. 1961
Pei-chow is een fictief district in het noorden van China.
NEDERLANDSE UITGAVE: Nagels in Ning-tsjo - Uitgeverij W. van Hoeve 1959
1961
The Haunted Monastery 667, Han-yuan - Uitgeverij Art Printing Works, Kuala Lumpu 1961
(De Londense uitgever Michael Joseph wilde niet meer dan één titel per jaar uitgeven en daarom besloot van Gulik de verhalen The Haunted Monastery and The Red Pavilion privé uit te geven bij de Art Printing Works in Kuala Lumpur, 1961 en The Lacquer Screen in 1962, in een gelimiteerde editie van 2000 exemplaren)
Op reis is Rechter Tie is genoodzaakt onderdak te nemen in een klooster.
NEDERLANDSE UITGAVE: Het spookklooster - Uitgeverij W. van Hoeve 1962
The Red Pavilion 668, Poo-yang - Uitgeverij Art Printing Works, Kuala Lumpu 1961
Rechter Tie raakt verstrikt in een web van leugens, intriges en trieste verhalen in de wereld van de prostitutie tijdens het keizerlijke China.
NEDERLANDSE UITGAVE: Het Rode Paviljoen - Uitgeverij W. van Hoeve 1961
NEDERLANDSE UITGAVE: Zes Zaken voor Rechter Tie - Uitgeverij W. van Hoeve 1961
“Moord en ambtelijke haarkloverij”
“De moord op de lotusvijver”
“De twee bedelaars”
“Het andere zwaard”
“De doodskisten van de keizer”
“Moord op oudejaarsavond”
(Judge Dee at Work, Eight Chinese Detective Stories - Heinemann, London 1967)
1962
The Lacquer Screen 664, Penglai - Uitgeverij Art Printing Works, Kuala Lumpu 1962
Rechter Tie en Chiao Tai sluiten zich ‘undercover’ aan bij een roversbende om een zaak op te lossen.
NEDERLANDSE UITGAVE: Het Chinese lakscherm - Uitgeverij W. van Hoeve 1962
1963
The Emperor's Pearl 669, Poo-yang - Heinemann, London 1963
Er gebeuren vreemde dingen in een verlaten villa, er is een schijnbaar vervloekte Keizerlijke schat en een perverse idiote slechterik.
NEDERLANDSE UITGAVE: De Parel van de Keizer - Uitgeverij W. van Hoeve 1963
Murder in Canton 681, Guangzhou - Heinemann, London 1966
Rechter Tie is Hoofd van het gerechtshof in de keizerlijke hoofdstad Chang-An
NEDERLANDSE UITGAVE: Moord in Canton - Uitgeverij W. van Hoeve 1963
The Monkey and the Tiger, Two Chinese Detective Stories - Heinemann, London 1965
A short novel with two stories:
The Morning of the Monkey 667, Han-yuan (NEDERLANDSE TITEL: Vier vingers)
The Night of the Tiger 676, Pei-chow
NEDERLANDSE UITGAVE: De nacht van de tijger - Uitgeverij W. van Hoeve (Kramers Pocket) 1963
1964
“Vier vingers” (Boekenweekgeschenk 1964) (Engelse titel: The Morning of the Monkey)
1965
The Willow Pattern 677, Chang-An - Heinemann, London 1965
Judge Dee is the Lord Chief Justice in the Imperial capital of Chang-An.
NEDERLANDSE UITGAVE: Het Wilgenpatroon - Uitgeverij W. van Hoeve (Kramers Pocket) 1966
1966
The Phantom of the Temple 670, Lan-fang - Heinemann, London 1966
Mysterious phantom haunting a Buddhist temple. 20 bars of gold missing, and the merchant's beautiful daughter.
NEDERLANDSE UITGAVE: Het spook in de tempel - Uitgeverij W. van Hoeve (Kramers Pocket) 1968
1967
Judge Dee at Work, Eight Chinese Detective Stories - Heinemann, London 1967
—”Five Auspicious Clouds" 663, Penglai A short story from Judge Dee at Work.
"The Red Tape Murders" 663, Penglai A short story from Judge Dee at Work. Military murder at the army fortress.
—“He Came With the Rain" 663, Penglai A short story from Judge Dee at Work.
"The Murder on the Lotus Pond" 666, Han-yuan A short story from Judge Dee at Work.
"The Two Beggars" 668, Poo-yang A short story from Judge Dee at Work.
"The Wrong Sword" 668, Poo-yang A short story from Judge Dee at Work.
"The Coffins of the Emperor" 670, Lan-fang A short story from Judge Dee at Work.
"Murder on New Year's Eve" 670, Lan-fang A short story from Judge Dee at Work.
(NEDERLANDSE UITGAVE: Zes Zaken voor Rechter Tie - Uitgeverij W. van Hoeve 1961)
“Moord en ambtelijke haarkloverij” 663, Penglai
“De moord op de lotusvijver” 666, Han-yuan
“De twee bedelaars” 668, Poo-yang
“Het andere zwaard” 668, Poo-yang
“De doodskisten van de keizer” 670, Lan-fang
“Moord op oudejaarsavond” 670, Lan-fang
Necklace and Calabash 668, Poo-yang - Heinemann, London 1967
Rechter Tie is magistraat van Poo-yang.
NEDERLANDSE UITGAVE: Halssnoer en kalebas - Uitgeverij W. van Hoeve (Kramers Pocket) 1967
(De laatste Rechter Tie roman die nog tijdens het leven van Robert van Gulik verscheen).
1968
Poets and Murder 669, Poo-yang, Strange Cases solved by Judge Dee - Heinemann, London 1968
Tijdens een festival in Chin-hwa is Rechter Tie de gast van een groep eminente geleerden. Een jong meisje wordt vermoord en als dader wijst men een mooie dichteres aan.
NEDERLANDSE UITGAVE: Moord op het Maanfeest - Uitgeverij W. van Hoeve (Kramers Pocket) 1968
Vijf gelukbrengende wolken - Uitgeverij W. van Hoeve (Kramers Pocket) 1969
Bevat 3 verhalen:
“Vijf gelukbrengende wolken” 663, Penglai
“Hij kwam met de regen” 663, Penglai
“Vier vingers” (Herdruk boekenweekgeschenk 1964)
Rechter Tie als stripverhaal.
Robert van Gulik schreef van 1964 tot 1967 een reeks krantenstrips over Rechter Tie, die in totaal 19 avonturen opleverde. Vier verhalen zijn origineel, daarna zijn het bewerkingen van de reeds verschenen romans.
De tekeningen werden verzorgd door Frits Kloezeman.
De eerste vier waren gewone ballon-stips, maar de latere vijftien hadden het meer typisch Nederlandse tekstblok onder de afbeeldingen.