Αρχαία Αιγυπτιακή Shabti. 7 εκ. ύψος. Τελευταία Περίοδος, 664 - 332 π.Χ. Φιγούρα - 7 cm

Ushabti

Αρχαία Αίγυπτος, Ύστερη Περίοδος, 664 - 332 π.Χ.

Φαλερί

ΜΕΓΕΘΟΣ: 7 cm ύψος

Προέλευση: Ιδιωτική συλλογή, Γαλλία, δεκαετία του 1980.

Καλή κατάσταση, δείτε τις φωτογραφίες.

Το σάμπτι από φαγεντιανή έχει λεπτεπίλεπτες, πλεγμένες λεπτομέρειες του προσώπου, της πλεγμένης γενειάδας, της γραμμωτής τριμερούς περούκας, των χεριών και των τσάπας. Η μορφή έχει βάθρο και πίσω στύλο.

Ο Αιγυπτιακός Κάτω Κόσμος θεωρούνταν καθρέφτης του πραγματικού κόσμου, όπου τόσο το καλό όσο και το κακό είχαν τη θέση τους. Όσοι ήταν άδικοι ή κακοί τιμωρούνταν αιώνια, ενώ οι δίκαιοι απολάμβαναν μια άνετη ζωή ταξιδεύοντας με τον ηλιακό θεό. Ακόμα και τότε, οι νεκροί που ήταν τόσο ευλογημένοι ήταν ακόμα υποχρεωμένοι να εκπληρώνουν ανθρώπινες ευθύνες και ανάγκες, όπως ακριβώς και στη ζωή. Η ανάγκη τους να έχουν φαγητό και ποτό στον Κάτω Κόσμο ήταν μια συνεχής ανησυχία. Αν ήταν υποχρεωμένοι να εργάζονται στους Αγρούς του Ααρού, στο Βασίλειο των Νεκρών, και ως μέλη μιας κοινωνίας που ήταν μια ιεραρχία υπό την διοίκηση των θεών, όλοι – άνδρες και γυναίκες, άρχοντες και υπηρέτες, βασιλιάδες και βασίλισσες – έπρεπε να είναι πρόθυμοι να καλλιεργούν, να σπέρνουν και να θερίζουν τις καλλιέργειες.

Στον κόσμο των ζωντανών, αυτές οι βασικές εργασίες παραγωγής πραγματοποιούνταν από τις κατώτερες τάξεις της κοινωνίας. Για να αποφύγουν αυτή τη μοίρα, οι Αιγύπτιοι αναζήτησαν μια μαγική λύση: δημιούργησαν ένα ή περισσότερα ομοιώματά τους, ώστε να μπορούν να τα παραδώσουν στους απεσταλμένους του κυρίαρχου θεού, του Όσιρι, όταν αυτοί καλούσαν τον αποθανόντα να εκπληρώσει τις υποχρεώσεις του. Αυτές οι μικρογραφίες, τοποθετημένες ανάμεσα στα αντικείμενα του τάφου, ήταν εικόνες που αντιπροσώπευαν τόσο τον κύριο όσο και τον υπηρέτη.

Γνωστοί με το όνομα ουσαφτί, ο όρος προέρχεται από το σαβτί ή σάβτι, που προέρχεται από το Σάαβ, η σημασία του οποίου αντιστοιχεί στη λέξη στα ελληνικά «περσέα», ένα ιερό δέντρο από το ξύλο του οποίου οι αρχαίοι Αιγύπτιοι άρχισαν να παράγουν αυτές τις ταφικές ομοιώματα. Ήταν προς την Τρίτη Μεσοπολεμική Περίοδο, στη Δυναστεία XXI, περίπου το 1080 π.Χ., όταν άρχισαν να χρησιμοποιούν τον όρο wsbty, δηλαδή «ουσεφτί». Από τότε, το όνομα «ουσαφτί» που προέρχεται από το ρήμα wsb που σημαίνει «να απαντά», χρησιμοποιείται για να ονομάσει «αυτόν που απαντά».

Η χρήση των ushabtis ενσωματώθηκε στους τάφους στην Αρχαία Αίγυπτο από την Πρώτη Μεσοπολεμική Περίοδο και μετά. Η χρήση τους αυξήθηκε κατά τη Μέση Βασιλεία, την εποχή κατά την οποία οι Αιγύπτιοι άρχισαν να γράφουν ένα ξόρκι στα Coffin Texts, αριθμός 472, ώστε τα ushabtis να απαντούν στην πρόσκληση: «Ο δικαιωμένος Ν. λέει ‘Ω ushabti, που ορίστηκε στον Ν., αν ο Ν. κληθεί να κάνει οποιαδήποτε εργασία, ή αν ζητηθεί από τον Ν. μια δυσάρεστη εργασία, όπως για κάθε άνθρωπο για το καθήκον του, εσύ πρέπει να πεις ‘Είμαι εδώ’. Αν ο Ν. κληθεί να φυλάξει αυτούς που εργάζονται εκεί, να σπέρνουν τα νέα χωράφια για να σπάνε τη γη, ή να μεταφέρουν άμμο σε βάρκα από ανατολή σε δύση, εσύ θα πεις ‘Είμαι εδώ’. Ο δικαιωμένος Ν.’

Αυτή η μαγική ή προφορική φράση καταγράφηκε σε ουσαμπτί, και έτσι στις περισσότερες περιπτώσεις φαίνεται ότι είναι χαραγμένη πάνω τους. Από τη Νεότερη Βασιλεία και μετά, εισήχθησαν πολλές καινοτομίες. Παραδείγματα με κείμενα άρχισαν να πολλαπλασιάζονται. Μερικά από αυτά ήταν κάπως μεγαλύτερα κείμενα από το Κεφάλαιο VI στο Βιβλίο των Νεκρών. Ακόμα και έτσι, σε πολλές περιπτώσεις το κείμενο απλώς αναφέρει το όνομα του αποθανόντος ή μια βασική φράση, με το όνομα ενός μέλους της οικογένειας ή τις θέσεις που κατείχε.

Τα Ushabtis αρχικά κατασκευάζονταν κυρίως από κερί, αργότερα από ξύλο, και προς το τέλος της Μέσης Βασιλείας εμφανίστηκαν σε πέτρα. Από τη Νέα Βασιλεία και μετά, το υλικό της επιλογής ήταν η faience. Ξέρουμε ότι παράγονταν σε πολλαπλά αντίγραφα χάρη σε καλούπια που έχουν διασωθεί, και σε ορισμένες περιπτώσεις, τα χαραγμένα κείμενα ήταν ατελή, καθώς έλειπε το όνομα του ιδιοκτήτη. Η πιο δημοφιλής μορφή ήταν αυτή της μούμιας μέχρι την εισαγωγή, προς το τέλος της Δυναστείας XVIII, μορφών διακοσμημένων με καθημερινά ρούχα. Πολλά έφεραν εργαλεία για εργασία στα χωράφια, όπως καλάθι, τσουγκράνα ή δρεπάνι, ως αναφορά στην εργασία που τους περίμενε στον Αόρατο Κόσμο, ως συμβολική αναπαράσταση του κυρίου τους. Η εικονογραφία, τα κείμενα, τα υλικά, τα χρώματα και η θέση τους στον τάφο θα μπορούσαν να υποδηλώνουν άλλες συμβολικές σημασίες.

Μερικές φορές τοποθετούνταν σε ξύλινα κουτιά, που μπορούσαν να είναι είτε απλά είτε με περίτεχνη διακόσμηση. Στη Νέα Βασιλεία, άρχισαν να τοποθετούνται σε μικροσκοπικά σαρκοφάγους.

Ενώ αρχικά θεωρούνταν αντίγραφα των αποθανόντων, στη Νέα Βασιλεία και αργότερα, τα ουσάφτις άρχισαν να θεωρούνται υπηρέτες ή μια μορφή δούλου, και γι' αυτό το λόγο παράγονταν μαζικά. Υπήρχαν τόσο γυναίκες όσο και άνδρες, συμπεριλαμβανομένων ειδικών σε διάφορες δραστηριότητες. Μερικές φορές ήταν υπό την επίβλεψη επόπτων, και αυτοί διακρίνονταν από τη χρήση κιλτ. Αυτό ισχύει και για τον Φαραώ Τουταγχαμών: είχε τριακόσιους εξήντα πέντε ουσάφτις στη διάθεσή του, έναν για κάθε ημέρα του έτους· τριάντα έξι επόπτες, έναν για κάθε ομάδα δέκα εργαζομένων· και δώδεκα κυρίους επόπτες, έναν για κάθε μήνα του έτους. Συνολικά, αυτός αριθμός ανέρχεται σε τετρακόσιους δεκατρείς υπηρέτες στον Άλλοκοσμο. Ο φόβος ότι θα έπρεπε να εκτελέσουν αυτές τις εργασίες που απαιτούνταν από τους νεκρούς από τον Όσιρη σήμαινε ότι σε μερικούς τάφους υπήρχαν ακόμη και ουσάφτις που ήταν εκεί για να λειτουργούν ως υποκατάστατα ή αναπληρωτές, αν χρειαστεί, για τους κύριους.

Είναι λογικό να σκεφτούμε ότι κανένας φαραώ δεν θα ήθελε να εκτελέσει προσωπικά αυτόν τον τύπο εργασίας, και έτσι στη σωστή στιγμή διαβάστηκε η φράση που ήταν γραμμένη πάνω στο σώμα του ουσάφτη, ώστε αυτό το αντικείμενο να αποκτήσει ζωή και να ανταποκριθεί στο κάλεσμα, υποκαθιστώντας το φαραώ στη δουλειά.