Ετρούσκοι Μπρούντζος Πολεμική κράνη τύπου Απουλιακού-Κορινθιακού. 5ος-4ος αιώνας π.Χ. Ύψος 30 εκ.

Πολεμική περικεφαλαία τύπου Απουλίας-Κορινθιακού.

Ετρουσκικός, 5ος-4ος αιώνας π.Χ.

Bronze

ύψος 30 εκ.

Καλή κατάσταση. Παρουσιάζει επισκευές, ανασυντεθειμένες από τα αρχικά θραύσματα.

ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ: Οίκος δημοπρασιών, Τορόντο, Καναδάς. Αποκτήθηκε πριν το 1970.

Περιγραφή:

Κράνος σε στυλ Apollo-Corinthian, κατασκευασμένο εξ ολοκλήρου από χαλκό με σφυρηλάτηση ενός ενιαίου φύλλου μετάλλου, με ανάγλυφες λεπτομέρειες που δουλεύτηκαν με repoussé. Με πολύ φαρδιά βάση και θολωτό πάνω μέρος, διαθέτει κοψίματα για τα μάτια — αμυγδαλόσχημα, πολύ κοντά και μικρά — και για την προστασία της μύτης, που προεξέχει ελάχιστα από την επιφάνεια. Το υπόλοιπο του κράνους είναι εντελώς κλειστό, επεκτείνεται σημαντικά στο πίσω μέρος για να σχηματίσει έναν επίπεδο προστατευτικό για τον αυχένα. Στο μπροστινό μέρος, υπάρχει ανάγλυφη διαμόρφωση που υψώνεται σχηματίζοντας δύο τόξα πάνω από τα μάτια, θυμίζοντας φρύδια, και περιβάλλει ολόκληρο το προφίλ του κράνους. Στο πάνω μέρος του προσώπου, ένα δεύτερο διπλό τόξο δουλεμένο σε ανάγλυφο οριοθετεί το άνω μέρος του μετώπου, αναπαριστώντας το μαλλιοξύρισμα και ενώνοντας το πρώτο τόξο στις κροταφικές περιοχές. Το κράνος κορυφώνεται με ένα κατακόρυφο στοιχείο που σχηματίζεται από δύο επίπεδες χαλκινές ράβδους που ανοίγουν στην κορυφή σε σχήμα U, ενώνονται με το σώμα του κράνους με καρφιά. Η πίσω πλάκα διαθέτει μια μικρή κυκλική τρύπα, που θα επέτρεπε την κρέμαση του κράνους για αποθήκευση ή έκθεση.

Ο Απουλιακός-Κορινθιακός κράνος αποτελεί παραλλαγή του κορινθιακού κράνους, που αναπτύχθηκε στη νότια Ιταλία, στις παράκτιες πόλεις της Μεγάλης Ελλάδας, μιμούμενος την εμφάνιση του ελληνικού μοντέλου αλλά όχι τη λειτουργικότητά του, καθώς είναι τύπος κράνους σχεδιασμένος να τοποθετείται στο κεφάλι χωρίς να καλύπτει το πρόσωπο. Ο τύπος αυτός αναπτύχθηκε αρχικά στην Απουλία, από όπου διαδόθηκε σε όλη τη νότια Ιταλία και, μέσω των Ετρούσκων κέντρων της Καμπανίας, σε ολόκληρη την Ετρούκρια (εικ. 1). Προερχόμενος από το τελευταίο τέταρτο του 6ου αιώνα π.Χ., συνεχίστηκε να χρησιμοποιείται μέχρι τουλάχιστον το τέλος του 4ου αιώνα, αν και συνεχίζει να εμφανίζεται σε καλλιτεχνικές απεικονίσεις μέχρι τον 1ο αιώνα π.Χ. Ήταν ένα κράνος άμεσα συνδεδεμένο με στρατιώτες υψηλής βαθμίδας, ήρωες και θεούς, όπως φαίνεται σε εικόνες από την Απουλιακή κόκκινη-αγγείο και σε ετρουσκικά ταφικά γλυπτά (εικ. 2).

Ευρύτερο στη βάση του από το μοντέλο των Κορινθιακών, είναι επίσης πιο επίπεδο και διαθέτει μια χαρακτηριστική επίπεδη άκρη-αγκίστρι που προεξέχει αισθητά από το σώμα του κράνους. Στο μπροστινό μέρος, έχει δύο μικρά ανοίγματα για τα μάτια και μια μακρόστενη προστασία για τη μύτη, αλλά δεν υπάρχει διαχωρισμός μεταξύ των προστασιών των μάγουλων για να αφήνει χώρο για το στόμα. Ένα ακόμη χαρακτηριστικό του τύπου Απουλιανής-Κορινθιακής είναι η έντονη μορφοποίηση ή ράχη που διαχωρίζει το ανώτερο θόλο μέρος από το σώμα του κράνους, η οποία οριοθετεί το μαλλί ή τα φρύδια και εκτείνεται γύρω από τους κροτάφους, περικυκλώνοντας πλήρως το κράνος (εικ. 3). Στα πιο περίτεχνα παραδείγματα, εμφανίζονται ανάγλυφες ή χαραγμένες μπούκλες κάτω από το μαλλί, καθώς και γραμμές χαραγμένες που αντιπροσωπεύουν τα φρύδια (εικ. 4). Μερικά από αυτά τα κράνη ήταν επίσης πλούσια διακοσμημένα με εικονιστικά μοτίβα, ιδιαίτερα η μορφή του αγριόχοιρου, που πίστευαν ότι προσέφερε τη δύναμη του στη μάχη στον φορέα του κράνους (εικ. 5). Στις περισσότερες περιπτώσεις, τα ανοίγματα για τα μάτια είναι πολύ μικρά για πρακτική χρήση, και στην πραγματικότητα, τα πιο προηγμένα παραδείγματα δεν έχουν καν διαπερατά μάτια, αλλά είναι χαραγμένα ή διακοσμημένα με ένθετα (εικ. 6). Τα κράνη Απουλιανής-Κορινθιακής έχουν κορυφή με κάθετη υποστήριξη που καταλήγει σε σχήμα U, στην οποία είτε προσαρμόζεται μια κεντρική κορυφή είτε δύο συμμετρικά φινιρίσματα από φτερά ή άλογο τρίχωμα. Μερικά από αυτά διαθέτουν επίσης δύο επιπλέον υποστηρίξεις στα πλάγια.

Οι ελληνικές πόλεις-κράτη της Αρχαϊκής και Κλασικής περιόδου βρίσκονταν σε συνεχείς πολεμικές συγκρούσεις, ανταγωνιζόμενες για πόρους, εδάφη και εμπορικές οδούς. Υπήρχε επίσης συνεχής εξωτερική πίεση από τους Πέρσες, Ετρούσκους, Καρχηδόνιους, Ίλλυρες και Σκύθες. Αυτή η κατάσταση φυσικά προκάλεσε καινοτομίες στη στρατιωτική βιομηχανία, έναν τομέα στον οποίο οι Έλληνες θα διαπρέψουν. Για αρκετούς αιώνες, οι ελληνικές πόλεις-κράτη ξεπέρασαν όλες τις γύρω πολιτείες στην ανάπτυξη επιθετικών όπλων, θωράκισης, πολιορκητικών μηχανών και ναυτικής τεχνολογίας. Αντίστοιχα, ξεπέρασαν και τους εχθρούς τους σε στρατηγική και τακτική. Από την άλλη, οι ιδιόμορφες κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες των ελληνικών πόλεων-κρατών επέτρεψαν την άνοδο μιας νέας τάξης ανεξάρτητων στρατιωτών γαιοκτημόνων, των hoplites, που πήραν τα όπλα τους εθελοντικά για να υπερασπιστούν τις γαίες τους. Έτσι, ενώ σε άλλες κοινωνίες τα όπλα και η θωράκιση ανήκαν και ταυτίζονταν μόνο με μια μικρή ελίτ, στην Ελλάδα ήταν η κληρονομιά μιας ευρείας μεσαίας τάξης που ήταν γαιοκτήμονες, πολιτικά σημαντική και μορφωμένη.

Το κράνος έπαιξε σημαντικό συμβολικό ρόλο στην Ελλάδα, είτε ως εκπροσώπηση της δύναμης και της τάξης του ιδιοκτήτη του είτε ως υπαινιγμός στη νίκη μιας πόλης-κράτους εναντίον των εχθρών της, στην περίπτωση των λάφυρων πολέμου που δωρίζονταν σε ναούς και ιερά ως ευχαριστία για μια στρατιωτική νίκη. Ομοίως, έχουν διασωθεί διάφορα κράνη που προσφέρονταν στους θεούς από τους ίδιους τους στρατιώτες κατά την επιστροφή τους νικητές από τον πόλεμο. Για τον οπλίτη, το κράνος ήταν πολύ περισσότερο από ένα αντικείμενο χρήσης: ήταν το έμβλημα της τάξης του, της ανεξαρτησίας του και της λογικής αποφασιστικότητάς του να πολεμήσει για τη δική του γη, να υπηρετήσει την πόλη-κράτος του, και επίσης της εξάρτησης της πόλης από την τάξη των οπλιτών.

Βιβλιογραφία

- EVERSEN, T. Πολεμική στην Αρχαία Ελλάδα: Όπλα και πανοπλίες από τους ήρωες του Ομήρου μέχρι τον Αλέξανδρο τον Μέγα. Stroud. 2004.
- HIXENBAUGH, R.; VALDMAN, A. Αρχαία Ελληνικά κράνη: Ένας πλήρης οδηγός και κατάλογος. Hixenbaugh Ancient Art. 2019.
- ΠΑΝΤΟΚ, J.M. Ο χάλκινος ιταλικός κράνος: η εξέλιξη της Κάσσας από το τελευταίο τέταρτο του έκτου αιώνα π.Χ. έως το τρίτο τέταρτο του πρώτου αιώνα μ.Χ. Διδακτορική διατριβή, Πανεπιστήμιο του Λονδίνου. 1993.
- ΣΑΜΠΙΝ, Π. (επιμ.). Η ιστορία της αρχαίας ελληνικής και ρωμαϊκής πολεμικής. Εκδόσεις Πανεπιστημίου Κέιμπριτζ. 2007.

PARALLELS

Εικ. 1 Απυλιακό-Κορινθιακό κράνος. Ετρουρία, 6ος–5ος αιώνας π.Χ. Χαλκός, ύψος 27 εκ. Μουσείο Τέχνης του Ντάλας, αρ. καταλόγου 1966.8.

Εικ. 2 Πελίκη με την Ανδρομάχη και τον Τελαμών, αποδίδεται στον Ζωγράφο του Βερολίνου Χορευτή. Απουλία, Μεγάλη Ελλάδα, περ. 420 π.Χ. Κεραμική με κόκκινη φιγούρα, ύψος 31,4 εκ. Εθνική Πινακοθήκη Βικτώριας, Μελβούρνη, αρ. συλλογής 1391-D5.

Γραφ. 3 Απουλιακό-Κορινθιακό κράνος. Magna Graecia, μέση 4ου αιώνα – μέση 3ου αιώνα π.Χ. Χαλκός, ύψος 30,5 εκ. Μητροπολιτικό Μουσείο, Νέα Υόρκη, αρ. συλλογής 2003.407.4. Αποκαταστάθηκε τον Σεπτέμβριο του 2022.

Εικ. 4 Κράνος από Απουλία-Κόρινθο. Μεγάλη Ελλάδα, περ. 400–375 π.Χ. Χαλκός, ύψος 19,4 εκ. Η Βίλα του Getty, Malibu, αρ. συλλογής 92.AC.7.1.

Εικ. 5 Απυλιακό-Κορινθιακό κράνος. Magna Graecia, 5ος αιώνας π.Χ. Χαλκός. Μουσείο Τέχνης του Κλίβελαντ.

Εικ. 6 Απουλιακό-Κορινθιακό κράνος. Ruvo di Puglia, Magna Graecia, 5ος αιώνας π.Χ. Χαλκός, ύψος 29 εκ. Santa Scolastica, Αρχαιολογικό Μουσείο Βαρέα, 007697.






Σημειώσεις
Το κομμάτι περιλαμβάνει πιστοποιητικό αυθεντικότητας.
Το κομμάτι περιλαμβάνει Άδεια Εξαγωγής Ισπανίας.