Μια ξύλινη μάσκα - Baule - Ακτή Ελεφαντοστού (χωρίς τιμή ασφαλείας)

Μάσκα βασιλικού Baule συλλεγμένη στην περιοχή Didieville, Ακτή Ελεφαντοστού, με ανδρικό figure πάνω. Σημάδια τελετουργικής χρήσης και ηλικίας. Με βάση.

Οι βασιλικές μάσκες Baule από την Côte d’Ivoire είναι κεντρικές στη τελετουργική, πνευματική και αισθητική ζωή του λαού Baule. Αυτές οι μάσκες κατατάσσονται σε διάφορες κατηγορίες, αντικατοπτρίζοντας τη χρήση τους σε διαφορετικά τελετουργικά και θεατρικά πλαίσια. Ανάμεσα στις πιο σημαντικές είναι οι ιεροί μάσκες bo nun amuin και οι προσωπογραφικές μάσκες γνωστές ως ndoma. Ενώ κάθε τύπος εξυπηρετεί διαφορετικούς σκοπούς και λειτουργεί σε διαφορετικά τελετουργικά περιβάλλοντα, και οι δύο εκφράζουν τις βασικές ιδέες του Baule για την ομορφιά, τη δύναμη, την ηθική τάξη και την κοινωνική αρμονία.
Η μάσκα bo nun amuin αντιπροσωπεύει ισχυρά και προστατευτικά πνεύματα του θάμνου που προστατεύουν το χωριό και επιβάλλουν την πνευματική τάξη. Αυτές οι μάσκες είναι συχνά μεγάλες, επιβλητικές και επιθετικές στην εμφάνιση. Συνήθως διαθέτουν κέρατα ή στοιχεία ζωώδους φύσης — όπως προεξέχοντες κυνόδοντες, ανοιχτές σαγόνες με χαραγμένα δόντια και ευρύχωρα, κοιτάζοντα μάτια — σχεδιασμένα να προκαλούν φόβο και σεβασμό. Οι μάσκες σκαλίζονται από ξύλο και συχνά καλύπτονται με στρώματα θυσιαστικών υλικών — αίμα, λάδι ή πηλό — δίνοντάς τους μια σκοτεινή, καλυμμένη επιφάνεια. Η παρουσία τους περιορίζεται σε μυημένους άνδρες· θεωρούνται επικίνδυνες και φυλάσσονται κρυφά σε απομονωμένους βουνοπλαγιές ναούς. Εμφανίζονται μόνο σε σοβαρές τελετουργικές περιστάσεις, όπως οι κηδείες ηλικιωμένων ή χορευτές με μάσκες, ή όταν το χωριό βρίσκεται υπό πνευματική απειλή. Ο χορευτής που φοράει τη μάσκα bo nun amuin συχνά φορεί και μια πλήρη στολή από ραφία και άλλα οργανικά υλικά, δημιουργώντας μια καταθλιπτική και υπερφυσική παρουσία.
Αντίθετα, οι μάσκες ndoma είναι προσωπογραφικές μάσκες που χρησιμοποιούνται σε διασκέδαση και σε εορταστικές μεταμφιέσεις γνωστές ως mblo ή gbagba. Αυτές οι μάσκες δεν είναι ιερές με τον ίδιο τρόπο όπως οι bo nun amuin, και εκτελούνται πιο δημόσια, συχνά κατά τη διάρκεια εορτασμών ή τελετών που τιμούν άτομα εντός της κοινότητας. Μια μάσκα ndoma απεικονίζει ένα συγκεκριμένο άτομο—συνήθως κάποιον γνωστό για τη σοφία, την ομορφιά ή την υπηρεσία στην κοινότητα—και αποτυπώνει μια ιδεατή εκδοχή των χαρακτηριστικών του προσώπου τους. Οι μάσκες αυτές χαρακτηρίζονται από λείες, γυαλιστερές επιφάνειες, χαμηλά στραμμένα αμυγδαλωτά μάτια, επιδέξια χαραγμένα σημάδια ουλής και περίτεχνες κομμώσεις που αντικατοπτρίζουν τα πραγματικά χτενίσματα Baule. Παρά τη λειτουργία τους ως μνημόσυνο, δεν αποτελούν ρεαλιστικά πορτρέτα· μεταφέρουν αντίθετα κοινωνικές και ηθικές αρετές σε οπτική μορφή. Το άτομο που τιμάται από τη μάσκα μπορεί να παρευρίσκεται στην παράσταση, παρακολουθώντας καθώς η ιδεατή ομοιότητά του γιορτάζεται από χορευτές, μουσικούς και την ευρύτερη κοινότητα.
Οι αισθητικές αρχές που διέπουν και τους δύο τύπους μασκών είναι βαθιά ριζωμένες στον πολιτισμό Baule. Η επίσημη ομορφιά — ορισμένη από την ισορροπία, την συμμετρία, την εγκράτεια και τη σαφήνεια — ποτέ δεν διαχωρίζεται από την ηθική αξία. Μια μάσκα που είναι «όμορφη» είναι αυτή που εκφράζει τον σωστό χαρακτήρα: ήρεμη, έντιμη, κοινωνικά υπεύθυνη. Με αυτήν την έννοια, οι μάσκες Baule δεν είναι απλώς έργα τέχνης ή εργαλεία παράστασης· είναι οπτικές εκφράσεις της κοινωνικής φιλοσοφίας. Εκφράζουν όχι μόνο πώς πρέπει να φαίνονται οι άνθρωποι, αλλά και πώς πρέπει να ενεργούν και πώς πρέπει να θυμούνται.
Ιστορικά, οι βασιλικές και ιερατικές μάσκες Baule αποτελούσαν μέρος ενός ευρύτερου συνόλου τελετουργικών τεχνών που περιελάμβαναν γλυπτά, χορό, μουσική και προφορική παράδοση. Οι μάσκες λειτουργούσαν μέσα σε δίκτυα πεποίθησης που περιελάμβαναν τους προγόνους, τα πνεύματα του θάμνου και την ηθική τάξη της κοινότητας. Κατά την περίοδο της αποικιοκρατίας και μετά, πολλές μάσκες Baule συλλέχθηκαν και πωλήθηκαν, συχνά αφαιρούμενες από το αρχικό τους τελετουργικό πλαίσιο. Παρ' όλα αυτά, ο σχεδιασμός, η δεξιοτεχνία και το συμβολισμό τους συνεχίζουν να επηρεάζουν τόσο τις τοπικές πρακτικές όσο και τις διεθνείς αντιλήψεις για την αφρικανική τέχνη. Οι πορτραίτες μάσκες, συγκεκριμένα, έγιναν ιδιαίτερα περιζήτητες από Ευρωπαίους καλλιτέχνες και συλλέκτες των αρχών του 20ού αιώνα, που μαγνητίζονταν από την ηρεμία και την αφαίρεση τους.
Σήμερα, οι μάσκες Baule βρίσκονται σε συλλογές μουσείων σε όλο τον κόσμο, όπου μελετώνται όχι μόνο ως καλλιτεχνικά αριστουργήματα αλλά και ως παράθυρα σε ένα ιδιαίτερα ανεπτυγμένο πολιτισμικό σύστημα. Ωστόσο, εντός των κοινοτήτων Baule, οι βαθύτερες σημασίες αυτών των αντικειμένων παραμένουν — ως υπενθυμίσεις της προγονικής δύναμης, των ηθών της κοινότητας και του διαρκούς ρόλου της παράστασης στη διαμόρφωση της ταυτότητας.

Αναφορές:
Susan Mullin Vogel, Baule: African Art – Western Eyes, Yale University Press, 1997.
Σούζαν Μάλλιν Βόγκελ, Τέχνη των Baule: Αφρικανική Τέχνη από την Côte d'Ivoire, Μουσείο για την Αφρικανική Τέχνη, 1990.
Αλφρέ Μετρώ, «Οι μάσκες Μπουάλε», Εφημερίδα της Εταιρείας των Αφρικανιστών, 1935.
Bernard Dadié, La légende baoulé, Présence Africaine, 1972.
Το Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης, Συλλογή Αφρικανικής Τέχνης – Μάσκες Baule.
Μουσείο Rietberg Ζυρίχη, καταγραφές καταλόγου μάσκας Baule.
Art Institute of Chicago, «Μάσκα Γυναικείου Προσώπου (Ndoma), Λαός Baule».

CAB17874

Ύψος: 42 εκ. χωρίς βάθρο.