Bartholomaeus de Chaimis - [Incunable] Confessionale - 1482

OD RZEŹNIKA DO KUPCA - GRZECHY UJAWNIONE W PUNKCIE ŚMIERCI - ZAREZERWOWANE W ZŁOCIE
W tym egzemplarzu znajduje się element dekoracyjny o niezwykłej rzadkości w przypadku podręcznika pasterskiego: piękne inicjały rubrykowane później przez autora w kolorze złotym, czerwonym i niebieskim, z dużymi inicjałami na pierwszej i drugiej stronie, które nadają temu przedmiotowi wyjątkowy charakter i walory estetyczne.
Bartolomeo de Chaimis, franciszkanin z Mediolanu, wrażliwy na konkretną rzeczywistość penitentów, skonstruował swój konfesjonał, opierając go na systemie pytań dostosowanych do różnych warunków społecznych – dzieci, małżonków, księży, kupców, rzemieślników, studentów, rzeźników, karczmarzy – oferując spowiednikowi skrupulatne wskazówki, w pełni zakorzenione w praktykach religijnych późnego średniowiecza. „Interrogationes dla umierających”, zaczerpnięte z „Admonitio morienti” Anzelma z Canterbury, stanowią jeden z najgłębszych tekstów średniowiecznej duchowości poświęconej umieraniu.
Wartość rynkowa
Obecny przedział cenowy egzemplarzy z tym dekoracyjnym aparatem wynosi około 5000–6500 dolarów. Z rubrykowanymi inicjałami, mogą one osiągnąć wartość ponad 7000 dolarów, dzięki dużemu popytowi na iluminowane inkunabuły.

OPIS FIZYCZNY I STAN - EGZEMPLARZ KOLEKCJONERSKI
Odrestaurowana, XVIII-wieczna, pełna pergaminowa oprawa, ze złoconą wkładką na grzbiecie, tytuły nie nawiązujące do historycznej antologii. Zestawienie: karty (1); 112; (2). Niezwykle wytrzymały i dobrze zachowany papier. Na uwagę zasługuje dekoracyjna oprawa: piękne inicjały rubrykowane późniejszą ręką w kolorze złotym, czerwonym i niebieskim, z dwoma dużymi inicjałami odpowiednio na pierwszej i drugiej stronie. Te ingerencje, wykonane przez wprawną rękę, nadają tomowi prestiż wizualny przewyższający przeciętne nieskatalogowane inkunabuły. Czytelne znaki gotyckie, dobra stabilność strukturalna, starożytne znaki marginalne.

TYTUŁ I AUTOR
Konfesjonał w interrogatorium. Interrogationes faciende infirmo morienti.
Editum Mediolani, in loco Sancte Mariae de Angelis, die XIII mensis Iunij, 1482.
Bartłomiej de Chaimis; Anselmus Cantuariensis; Hermannusa de Schildesche.

Kontekst i znaczenie
Szczególnie rzadkie jest wydanie mediolańskie z 1482 r., wydrukowane przez wspólnotę Santa Maria degli Angeli.
Konfesjonał Bartłomieja de Chaimisa jest jednym z najważniejszych tekstów duszpasterskich drugiej połowy XV wieku. Uporządkowany według kategorii społecznych, pozwala spowiednikom dostosować pytania moralne do konkretnej sytuacji penitentów. „Interrogationes” konających, oparte na „Admonitio morienti” Anzelma z Canterbury, stanowią centralny dokument opieki duchowej w chwili konania.
Wydanie z 1482 roku, związane z powstaniem mediolańskiego klasztoru Santa Maria degli Angeli, świadczy o centralnej roli północnych Włoch w rozpowszechnianiu podręczników inkwizycyjnych i pokutnych. Obecność złotego rubrykowania i dużych inicjałów na pierwszych dwóch kartach świadczy nie tylko o szczególnie starannym użyciu, ale także o rzadkim docenieniu walorów estetycznych dzieła o charakterze użytkowym.

Biografia autora
Bartłomiej de Chaimis (XV wiek), franciszkanin z Mediolanu, był autorem podręczników moralnych i dewocyjnych, szeroko rozpowszechnionych w północnych Włoszech. Jego praca, pragmatyczna i uwzględniająca realia życia wiernych, wywarła głęboki wpływ na przednowoczesną praktykę konfesjonału.
Anzelm z Canterbury (1033–1109), teolog, arcybiskup i doktor Kościoła, czołowa postać scholastyki, wywarł głęboki wpływ na średniowieczną refleksję nad śmiercią i sądem.
Hermannus de Schildesche był kompilatorem tekstów dyscyplinarnych dla duchowieństwa, w tym Speculum Sacerdotum, często łączonego w starożytnych wydaniach z Konfesjonałem.

Historia druku i obiegu
„Confessionale” doczekało się licznych wydań w latach 70. i 80. XV wieku, zwłaszcza w Mediolanie, Pawii i Wenecji. Wydanie z 1482 roku odzwierciedla żywy kontekst lombardzki i rolę klasztorów jako ośrodków produkcji książek dla duchowieństwa. Sukces tekstu mierzą liczne warianty i nadzwyczajny nakład rękopisów i druków, co uczyniło go jednym z głównych narzędzi duszpasterskich przednowoczesnych Włoch.

Bibliografia i źródła
GW 4293; Hain 4712; Goffa B-1087; ISTC ib00487000; Atrament BSB B-496; Pellecheta 2623; Proctor 2105; Walsh, Katalog inkunabułów w bibliotekach amerykańskich; BMC VII, pasywny; Polain, Catalog des livres imprintés au XVe siècle des Bibliothèques de Belgique, nn. 658–660; IGI 1237; CIBN B-1087; Oates, Katalog inkunabułów w bibliotekach Uniwersytetu Cambridge, II, s. 312–314; Reichling, Dodatki ad Hainii Repertorium, n. 4712; Schreiber, Manuel de l'amateur de la gravure sur bois et sur metal au XVe siècle, wzmianki o inkunabułach lombardzkich.

W kontekście doktrynalnym i duszpasterskim:
Tentler, Thomas, Grzech i spowiedź w przededniu reformacji (Princeton, 1977);
Bataillon, Louis-Jacques, La Pastorale médiévale (Paryż, 1993);
d’Avray, David, Kazanie braci zakonnych (Oxford, 1985);
Casagrande, Carla – Vecchio, Silvana, Siedem grzechów głównych. Historia grzechów w średniowieczu (Turyn, 2000);
Rusconi, Roberto, Zakon Penitentów. Spowiedź, spowiednicy i penitenci w średniowieczu (Rzym, 1998);
Miccoli, Giovanni, Kościół gregoriański i opieka duszpasterska (Bolonia, 1966).

W odniesieniu do tradycji rękopisowej i kontekstu mediolańskiego:
Schiaparelli, Luigi, Miniatury lombardzkie w XV wieku (Mediolan, 1911);
Fumagalli, Giuseppe, Lexicon typographicum Italiae (Florencja 1905), wpisy dotyczące Mediolanu i Santa Maria degli Angeli;
Baldi, Andrea, Produkcja książek w Mediolanie pod koniec XV wieku (Mediolan, 2008);
De Robertis, Teresa (red.), Miniatury i książki w Lombardii w XV wieku (Florencja, 2012).

O duchowości agonii i dziedzictwie Anzelma:
Southern, Richard, Święty Anzelm i jego biograf (Cambridge, 1963);
Gilson, Étienne, La Philosophie de Saint Anselme (Paryż, 1953);
Constable, Giles, Trzy studia z zakresu średniowiecznej myśli religijnej i społecznej (Cambridge, 1995), rozdz. o Anzelmie i trosce o duszę.

W zakresie kodykologii i interwencji objętych rubryką:
Derolez, Albert, Paleografia ksiąg rękopisów gotyckich (Cambridge, 2003);
Mazal, Otto, Buchkunst der Gotik (Graz, 1985);
Leroquais, Victor, Les Bréviaires manuscrits des bibliothèques publiques de France (Paryż, 1934), dla porównań późnych rubryk;
Wieck, Roger, Painted Prayers: The Book of Hours in Medieval and Renaissance Art (Nowy Jork, 1997), za późnogotyckie iluminacje i użycie złota w rubrykacji.