Matthioli - Dioscoride - 1550

Magiczne drzewo w sekretnym ogrodzie: Biblia renesansowych ziół
Szósta książka, Antidotario, z własnym frontispisem, ozdobiona dużą ilustracją drzeworytniczą: u góry głowa anioła. Na dole lud izraelski na pustyni – motto: Powoli – Sicut Moses exaltavit serpentem in deserto ita exaltari oportet filium hominis Dante III (V498).
Ta opera, jedna z najbardziej wpływowych w renesansowej botanice, narodziła się jako połączenie starożytnej autorytetu farmakologicznego Dioscoride’a i niezwykłej ambicji erudycyjnej Pietro Andrea Mattioli, który uczynił z niej najpowszechniejszy tekst medyczny XVI wieku. Wenecka edycja z 1550 roku, wydrukowana przez Vincenzo Valgrisi w warsztacie Erasmusa, wyróżnia się jasnością układu typograficznego, elegancją inicjałów drzeworytniczych i starannością wydania. W niej zawarta jest wizja świata, w której empiryczna obserwacja roślin współistnieje z symboliczną, a czasem ukrytą aurą: starożytny dziedzictwo reinterpretowane w pełni renesansu. Dla lekarzy, aptekarzy, naturalistów i alchemików, Mattioli przez wieki był bramą dostępu do rozległego repertuaru terapeutycznych i tajemniczych właściwości natury, kształtując jej wyobrażenie i kierując praktykami.
Wartość rynkowa
Rynek egzemplarzy pięciusetletnich Dioscoride'a autorstwa Mattioli jest niezwykle zmienny i zależy od stanu zachowania, kompletności, integralności tekstu oraz czytelności papieru. Weneckie edycje z połowy XVI wieku zazwyczaj osiągają cenę od 1700 do 2000 euro za egzemplarze w średnim stanie; kompletne, dobrze zachowane, z błyszczącym papierem i solidną oprawą mogą kosztować od 3500 do 5000 euro. Wyższe ceny dotyczą szczególnie rzadkich egzemplarzy ilustrowanych lub pochodzących z ważnych kolekcji.

Opis fizyczny i stan
Księga szósta, Antidotario, z własnym frontispisem, ozdobiona dużą ilustracją drzeworytniczą.
01: alo- a;on l-li stMa (3) 1550 (R) 02: dear heo- o,e- tesp (3) 1550 (R) - Serpente attorcigliato a bastone a forma di tau sostenuto da mani uscenti da nuvole. (Z1035) - Na froncie. części 1.
Wąż zawinięty na kiju w kształt tau, trzymany przez ręce wychodzące z chmur (U517) - Na końcu.
Wąż owinięty wokół trzonu T, trzymany przez ręce wychodzące z chmur. Na szczycie głowa anioła. U dołu lud żydowski na pustyni. Powoli – Sicut Moses exaltavit serpentem in deserto, ita exaltari oportet filium hominis Dante III (V498) – na froncie drugiej części.
Połączenie kolejnego w pełnej skórze, grzbiet z złoconymi frezami i czarny tassello z tytułem. Ślady użytkowania, plama na górnym marginesie pierwszych kart, zaczerwienienia. Liczne inicjały drzeworytnicze zapełnione. Pp. (2); 132; 818; (2); 130; 14nn; (4). Ciekawe rękopis (czy to współczesny?) na kolofonie i na ostatniej karcie.

TYTUŁ I AUTOR
Il Dioscoride od znakomitego doktora medycyny M. P. Andrea Matthioli z Sieny; z jego dyskursami, które trzecim wydaniem zostały ilustrowane i obszernie rozbudowane. Do tego dołączona jest szósta księga antidotów przeciw wszystkim truciznom, którą on przetłumaczył, oraz z naukowymi dyskursami, które są szczegółowo skomentowane. ... Ponadto, w tekście znajdują się liczne inne dodatki rozproszone po całym tomie, dwie piękne dyskusje dodane na temat prologów pierwszej i piątej księgi.
Szósta księga Pedacio Dioscoride Anazarbeo, w której omawia się środki na trucizny śmiertelne, zarówno te bardzo popularne, jak i lecznicze; przetłumaczona i skomentowana w języku włoskim przez M. Pietro Andrea Matthiolo, lekarza z Sieny.
Wenecja, po Vincenzo Valgrisi, w warsztacie Erazma, 1550.
Pietro Andrea Mattioli.
Dioscoride Pedanio.

Kontekst i znaczenie
Tekst wpisuje się w szeroki projekt humanistyczny mający na celu odnowienie starożytnych nauk przyrodniczych poprzez odświeżone, empiryczne i systematyczne podejście. De materia medica Dioscoridesa, kluczowe dzieło farmakologii greckiej, jest reinterpretowane przez Mattioli’ego na podstawie bezpośrednich obserwacji, rozszerzeń opisowych i porównań z praktyką medyczną jego czasów. Efektem jest traktat, który nie tylko aktualizuje tradycję, ale ją przemienia: encyklopedia substancji naturalnych, w której współistnieją medycyna galenowa, wiedza eksperymentalna i symboliczna wyobraźnia oparta na ukrytych właściwościach roślin. Weneckie edycje Valgrisi odegrały decydującą rolę w rozpowszechnianiu tego dzieła dzięki ich przejrzystości, solidnemu układowi i zdolności do zaspokojenia rosnącego zapotrzebowania na wiarygodne i czytelne teksty medyczne, stając się nieodzownymi narzędziami na uniwersytetach, w aptekach i środowiskach alchemicznych Europy.

Biografia autora
Pietro Andrea Mattioli (Siena, 1501 – Trento, 1578) był lekarzem, botanikiem i pisarzem. Wykształcenie zdobył w Padwie, pełnił funkcje na różnych dworach włoskich i cesarskich. Jego działalność naukowa, oparta na bezpośrednich obserwacjach, zyskała mu reputację na kontynencie. Jego komentarz do 'De materia medica' uczynił Dioscoridesa dostępnym dla współczesnych czytelników i przemienił dzieło w główny repertuar botaniczny XVI wieku.

Krótka biografia Dioscoride'a.
Dioscoride Pedanio (I wiek n.e.), grecki medyk i farmakolog, jest autorem De materia medica, najbardziej wpływnego traktatu o farmacji i botanice starożytności. Używany aż do czasów nowożytnych, stanowił podstawę wiedzy terapeutycznej Europy przez ponad tysiąc pięćset lat.

Historia druku i obiegu
Dioscoride w wersji Mattioli doświadczył niezwykłego rozpowszechnienia w XVI wieku, z licznymi edycjami weneckimi charakteryzującymi się różnorodnością w kartach, colophonach i obecności ilustracji. Pracownia Vincenzo Valgrisi, działająca w pierwszej połowie XVI wieku, stała się jednym z głównych ośrodków produkcji Mattioli dzięki wysokiej jakości druku i zdolności do przyciągnięcia szerokiej i specjalistycznej publiczności. Weneckie kopie krążyły po całej Europie, w uniwersytetach, na dworach, w pracowniach aptekarzy i bibliotekach prywatnych, przyczyniając się do kształtowania nowoczesnej nauki botanicznej.

Bibliografia i źródła
Durling, Richard J., Katalog drukowanych książek medycznych XVI wieku w National Library of Medicine, Bethesda, 1967 (wpis o Mattioli, NLM 16th cent., nr 3024).
Nissen, C., Ilustracja botaniczna w książkach. Jej historia i bibliografia, 2 tomy, Stuttgart, 1951–1966 (według Mattioli, nr 1304).
Pritzel, G. A., Thesaurus literaturae botanicae, Lipsk, 1872 (według Mattioli, nr 5987).