50,8 cm Obelisk z lapis lazuli Obekisk - Wysokość: 50.8 cm - Szerokość: 127 mm- 4200 g - (1)

Lapis lazuli (UK: /ˌlæpɪs ˈlæz(j)ʊli, ˈlæʒʊ-, -ˌli/; US: /ˈlæz(j)əli, ˈlæʒə-, -ˌliˌ læˈzuːli/) jest głęboko-niebieską skałą metamorficzną używaną jako półszlachetny kamień, który od starożytności ceniono za intensywny kolor. Jego nazwa pochodzi od perskiego słowa na ten kamień, lāžward, i stanowi podstawę słowa oznaczającego 'niebieski' w kilku językach, w tym hiszpańskim i portugalskim azul oraz angielskim azure. Lapis lazuli to skała składająca się głównie z minerałów lazurytu, pirytu i kalcytu. Już w VII tysiącleciu p.n.e. lapis lazuli był wydobywany w kopalniach Sar-i Sang, w Shortugai oraz w innych kopalniach w prowincji Badakhshan w nowoczesnym północno-wschodnim Afganistanie. Artefakty z lapis lazuli, datowane na 7570 r. p.n.e., zostały znalezione w Bhirrana, które jest najstarszym miejscem cywilizacji Doliny Indusu. Lapis był wysoko ceniony przez cywilizację Doliny Indusu (3300–1900 p.n.e.). Korale z lapis lazuli znaleziono na neolitycznych grobach w Mehrgarh, Kaukazie i aż w Mauretanii. Używano go w maskach pogrzebowych Tutanchamona (1341–1323 p.n.e.).

Pod koniec średniowiecza Europa zaczęła importować lapis lazuli, aby mielić go na proszek i wytwarzać ultramarynę. Ultramaryna była używana przez niektórych z najważniejszych artystów renesansu i baroku, w tym Masaccio, Perugino, Tycjan i Vermeer; często była zarezerwowana dla ubrań centralnych postaci ich obrazów, zwłaszcza Matki Boskiej. Ultramaryna została również znaleziona w kamieniu nazębnej kamie u średniowiecznych zakonnic i skrybów, być może w wyniku lizania ich pędzli podczas tworzenia średniowiecznych tekstów i rękopisów.[9]

Historia
Wykopaliska z Tepe Gawra pokazują, że lapis lazuli został wprowadzony do Mezopotamii około późnego okresu Ubaid, ok. 4900–4000 p.n.e. Tradycyjnie uważa się, że lapis lazuli był wydobywany około 1500 mil na wschód – w Badakhshan. Rzeczywiście, perski لاژورد lāžavard/lāževard, również pisany لاجورد lājevard, jest powszechnie interpretowany jako pochodzący od lokalnej nazwy miejsca.

Z perskiego, arabski لازورد lāzaward jest etymologicznym źródłem zarówno angielskiego słowa azure (poprzez starofrancuskie azur), jak i średniołacińskiego lazulum, które zaczęło oznaczać 'niebo' lub 'sky'. Aby uniknąć niejasności, używano terminu lapis lazulī („kamień lazulum”), odnoszącego się do samego kamienia, który ostatecznie został zaimportowany do języka średnioangielskiego. Lazulum jest etymologicznie powiązany z kolorem niebieskim i służy jako rdzeń dla słowa oznaczającego niebieski w kilku językach, w tym w hiszpańskim i portugalskim azul.

Kopalnie na północnym wschodzie Afganistanu nadal są głównym źródłem lapis lazuli. Ważne ilości tego minerału wydobywa się również z kopalni na zachód od jeziora Baikal w Rosji oraz w Andach w Chile, które jest źródłem, z którego Inkowie wykorzystywali do rzeźbienia artefaktów i biżuterii. Mniejsze ilości są wydobywane w Pakistanie, Włoszech, Mongolii, Stanach Zjednoczonych i Kanadzie.[13]

Nauka i zastosowania.
Kompozycja
Najważniejszym składnikiem mineralnym lapis lazuli jest lazuryt[14] (od 25% do 40%),[potrzebne źródło] niebieski minerał z grupy feldspatoidów, z rodziny sodalitów, o wzorze Na7Ca(Al6Si6O24)(SO4)(S3) ·H2O.[15] Większość lapis lazuli zawiera także kalcyt (biały) oraz piryt (metaliczny żółty). Niektóre próbki lapis lazuli zawierają augit, diopsyd, enstatyt, mika, hauynit, hornblende, nosean oraz löllingit bogaty w siarkę geyerit.

Lapis lazuli zazwyczaj występuje w krystalicznym marmurze jako skutek kontaktowej metamorfizacji.

Kolor

Lapis lazuli widziany przez mikroskop (powiększenie x240).
Intensywny niebieski kolor wynika z obecności anionu radicalnego trisulfurowego (S•−).
3) w kryształach.[16] Obecność disiaru (S•−
2) i tetrasulfur (S•−
4) Rodniki mogą przesuwać kolor w kierunku żółtego lub czerwonego, odpowiednio.[17] Te aniony rodnikowe zastępują aniony chloru w strukturze sodalitu.[18] Anion S•−
3 aniony radicalne wykazują widoczną pasmową absorpcję w zakresie 595–620 nm z wysoką molową absorptywnością, co prowadzi do ich jasnoniebieskiego koloru.[19]

Źródła
Lapis lazuli występuje w wapieniu w dolinie rzeki Kokcha w prowincji Badachszan na północnym wschodzie Afganistanu, gdzie złoża kopalni Sar-i Sang były eksploatowane od ponad 6000 lat. Afganistan był źródłem lapisu dla starożytnych cywilizacji perskiej, egipskiej i mezopotamskiej, a także późniejszych Greków i Rzymian. Starożytni Egipcjanie pozyskiwali ten materiał poprzez handel z Mezopotamczykami, w ramach relacji Egipt–Mezopotamia, oraz z starożytną Etiopią. W okresie rozkwitu cywilizacji Doliny Indusu, około 2000 roku p.n.e., założono kolonię Harappan, obecnie znaną jako Shortugai, w pobliżu złóż lapisu.

Oprócz złóż afgańskich, lapis jest również wydobywany w Andach (w pobliżu Ovalle, Chile); na zachód od jeziora Bajkał na Syberii, w Rosji, w złożu lazurytu Tultui. Wydobywa się go w mniejszych ilościach w Angoli, Argentynie, Birmie, Etiopii, Pakistanie.