David Vinckboons (1576–1632), Circle of - Noli me tangere

Kring van David Vinckboons (1576–1632)
Christus en Maria Magdalena – “Noli me tangere”
Olieverf op koper
Vlaamse Barok, eerste kwart 17e eeuw
Ongesigneerd

Inleiding

Dit uitzonderlijk verfijnde schilderij op koper verbeeldt één van de meest poëtische momenten uit het Nieuwe Testament: de verschijning van de verrezen Christus aan Maria Magdalena in de tuin bij het graf (Johannes 20:14–17). Het tafereel draagt de titel “Noli me tangere” — Latijn voor “Raak Mij niet aan” — en behoort tot de meest geliefde thema’s van de laat-renaissancistische en vroeg-barokke devotiekunst in de Zuidelijke Nederlanden.

De voorstelling is afkomstig uit de kring van David Vinckboons (1576–1632), een Vlaamse meester die na de Beeldenstorm vanuit Mechelen naar Amsterdam uitweek en er uitgroeide tot een van de belangrijkste vertegenwoordigers van het genre- en landschapsschilderen in de vroege 17e eeuw. Zijn invloed reikte ver: hij vormde een schakel tussen de traditie van Pieter Brueghel de Oude en de elegante, fijn uitgewerkte kabinetstijl van Jan Brueghel de Oude en Hendrick van Balen.

Beschrijving van het tafereel

De compositie is subtiel opgebouwd rondom het emotionele moment van herkenning: Maria Magdalena, gehuld in een blauw-roze gewaad, knielt rechts neer terwijl zij de zoom van Christus’ rode mantel aanraakt. Christus zelf, centraal in het beeld, richt zich tot haar in een verhalend gebaar, zijn gelaat lichtend tegen het donkere lover van het bos. Linksachter volgen drie andere figuren – vermoedelijk discipelen of getuigen – die met opgetogen of verbaasde blik het wonder aanschouwen.

De scène voltrekt zich in een open landschap dat zich links uitstrekt naar een zachtblauwe horizon, met weidse lucht en een glinsterende waterpartij. Rechts vormt een oude eik met uitwaaierende takken de natuurlijke coulisse van het tafereel, een motief dat kenmerkend is voor de Vlaamse traditie van de zogenaamde landschapsreligie, waarin het goddelijke zich manifesteert midden in de schepping.

De kunstenaar toont een opmerkelijke gevoeligheid voor detail en botanische nauwkeurigheid: op de voorgrond groeien realistisch weergegeven planten met kleine roze en paarse bloesems, fijn gepenseeld en transparant geglaceerd. De figuren zijn klein van schaal maar levendig in expressie, met duidelijke invloeden van de maniëristische gebaren en houdingen die in de Mechelse ateliers rond 1600 populair waren.

Techniek en uitvoering

De keuze voor koper als drager getuigt van de hoge artistieke ambitie van de schilder. In de Zuidelijke Nederlanden werd koper vanaf ca. 1580 gebruikt voor kleine, uiterst verfijnde kabinetstukken, bestemd voor verzamelaars en liefhebbers. Het gladde oppervlak liet toe om met een buitengewone precisie te werken en kleuren hun glans te laten behouden.

Het schilderij toont een dunne, transparante verfopbouw, waarbij de ondertekening soms subtiel doorschemert in de schaduwzones. De kunstenaar gebruikte een helder en contrastrijk palet: de karmozijnrode mantel van Christus vormt het brandpunt, omringd door zachtere tonen van blauw, violet, goudgeel en groen. De reflecties in het water en de bleke luchten verraden een fijn gevoel voor atmosfeer en lichtval.

Onder UV-onderzoek zijn enkele retoucheringen zichtbaar in het bladerdek en in de contouren van de figuren, evenals enkele plaatsen waar de verflaag dunner is geworden. De ingrepen zijn beperkt en professioneel uitgevoerd, zonder verlies van de originele voorstelling. De algehele staat is uitstekend, vooral gelet op de leeftijd en fragiliteit van het medium.

Compositie en stijl

De diagonale compositie, die de blik van links naar rechts leidt, is typisch voor de schilderijen uit de kring van David Vinckboons. De scène is dynamisch maar harmonieus, met een subtiel evenwicht tussen menselijke emotie en natuurlijke stilte. Het landschappelijke decor speelt een even grote rol als de figuren: het is niet slechts achtergrond, maar een theologisch toneel waarin het wonder zich ontvouwt.

Deze benadering sluit nauw aan bij de stijl van Jan Brueghel de Oude, die samen met Hendrick van Balen vergelijkbare kleine koperschilderijen vervaardigde waarin figuren en natuur versmelten tot één lyrische eenheid. Ook Joos de Momper en Gillis van Coninxloo ontwikkelden in dezelfde periode een gelijkaardig gevoel voor bosrijke diepte, wat duidt op de gemeenschappelijke Antwerpse wortels van dit soort composities.

De penseelvoering verraadt bovendien een zekere verwantschap met het werk van Hans Rottenhammer en Adam Elsheimer, Duitse meesters die eveneens in koper schilderden en in hun religieuze voorstellingen de combinatie van intieme devotie en verfijnde naturalistische observatie wisten te bereiken.

David Vinckboons en zijn invloed

Vinckboons werd in 1576 te Mechelen geboren, in een familie van kunstenaars, en verhuisde rond 1585 naar Amsterdam. Zijn oeuvre beslaat genrestukken, landschappen, allegorieën en religieuze scènes. Zijn stijl is herkenbaar aan de minutieuze uitvoering, levendige kleur en zorgvuldig opgebouwde architecturale of landschappelijke achtergronden.

Hoewel hij zelf zelden religieuze onderwerpen schilderde, is uit zijn atelier en directe kring bekend dat hij bijbelse taferelen in landschapsvorm liet uitvoeren door medewerkers of navolgers, vaak op koper. Deze werken waren bedoeld voor verzamelingen en kabinetten, en werden gekenmerkt door een zekere miniaturistische elegantie die sterk verschilt van de monumentale altaarstukken van tijdgenoten als Rubens of Jordaens.

Het hier besproken schilderij sluit naadloos aan bij die traditie: de kleine schaal, het kostbare medium en de intieme iconografie wijzen op een kabinetstuk voor particuliere devotie of esthetisch genot, eerder dan op liturgisch gebruik.

Kunsthistorische duiding

Binnen de bredere kunstgeschiedenis vertegenwoordigt dit werk de overgang van de Vlaamse laat-renaissance naar de vroege barok. De maniëristische beweging van de figuren, de levendige kleuren en de fijne detaillering herinneren aan de elegantie van de 16e eeuw, terwijl de emotionele geladenheid en natuurlijke diepte wijzen naar de barokke vernieuwing die zich rond 1600 in Antwerpen voltrok.

In thematisch opzicht sluit het tafereel aan bij de groeiende belangstelling voor de persoonlijke ontmoeting tussen mens en God – een centraal thema in de contrareformatorische kunst. De voorstelling van “Noli me tangere” verbeeldt niet enkel de fysieke afstand tussen Maria en Christus, maar ook het spirituele moment van inzicht en geloof, een boodschap die in de devotionele kunst van de Zuidelijke Nederlanden vaak werd benadrukt.

Lijst en presentatie

Het werk is gevat in een museaal hoogwaardige, handgemaakte zwarte baroklijst, vervaardigd door Gehring / Heijdenrijk (Nederland, sinds 1845). Deze lijst accentueert het karakter van het werk als kostbaar kabinetstuk en vormt een esthetisch passende omlijsting voor de fijn uitgewerkte voorstelling.

De combinatie van koperdrager, formaat, verfijnde penseelvoering en de uitzonderlijk goed bewaarde staat maakt dit schilderij een voorbeeldig representant van de Vlaamse kabinetkunst uit het eerste kwart van de 17e eeuw.

Vergelijkbare meesters

Binnen de Vlaamse context kan dit werk worden geplaatst naast Jan Brueghel de Oude, Hendrick van Balen, Joos de Momper, terwijl internationaal verwante stijlen worden gevonden bij Hans Rottenhammer en Adam Elsheimer — kunstenaars die evenzeer de kleine koperpanelen tot een verfijnde kunstvorm verhieven.

Samenvatting

Een zeldzaam, zorgvuldig uitgewerkt olieverfschilderij op koper uit de kring van David Vinckboons, dat het bijbelse moment “Noli me tangere” met grote verfijning en gevoeligheid voor detail tot leven brengt. De combinatie van narratieve kracht, minutieuze uitvoering en levendig koloriet maakt dit werk tot een uitzonderlijk voorbeeld van de Vlaamse barokke kabinetkunst, ontstaan in de rijke culturele context van het vroege 17e-eeuwse Antwerpen en Amsterdam.

Het werk "Christus en Maria Magdalena – “Noli me tangere”" zit is een zwart houten museaal-kwalitatieve robbellijst

Totale afmetingen: 26x29,5cm
Paneel afmetingen: 14x18cm

Alle verzending in professionele verpakking via Fedex

Voor alle verzendingen geldt een toeslag voor verpakkingsmateriaal, welke reeds is inbegrepen in de vermelde verzendprijs.

Het verzenden van kunstwerken brengt altijd bepaalde risico’s met zich mee. Hoewel verzending mogelijk is, raden wij aan het kunstwerk persoonlijk op te halen wanneer deze optie beschikbaar is. Indien gekozen wordt voor verzending, geschiedt dit volledig op risico van de koper. Afhalen biedt de zekerheid dat het werk onbeschadigd en in optimale staat wordt ontvangen. Na aankoop kan eenvoudig een afspraak worden ingepland om het kunstwerk bij onze werkplaats en atelier op te halen, waar het veilig en zorgvuldig voor u klaarstaat.

Transport Offerte aanvraag via onze website (Service-transport) of via Catawiki support

De klant is zelf verantwoordelijk voor eventuele invoerrechten en bijkomende kosten die van toepassing kunnen zijn bij levering in het buitenland.

We streven ernaar om uw kunstwerk veilig en in optimale staat bij u af te leveren, waarbij we zorgvuldig aandacht besteden aan de verpakking en verzendprocedure. Bij vragen of speciale verzoeken kunt u altijd contact opnemen met de Catawiki klantenservice.