Italiaanse school (XVII) - Pietà

Titel

Die heilige Omarming: Beweinung Christi / Mitleid der Madonna (ikonografisch type van Mater Amabilis of de Pietà)

Object

Olieverfschilderij op canvas, op canvas gespannen / gedubbeld, ingelijst in een geronde antieke lijst. Afmetingen: ca. 50 cm x 69 cm, gemeten met de Apple iPhone Maßband App en kunnen licht afwijken.

Duitstalige regio, met name Oostenrijk of Noord-Italië/Südtirol. Datering: circa 1600–1630. Onondertekend.

weergave

Het schilderij toont in een intieme, donker getinte compositie twee dicht tegen elkaar aan geschuurde figuren: Jezus Christus (de overledene) en Maria, zijn moeder (de rouwende).

Christus: Hij ligt in een liggende positie, op een wit doek of lijkwade gelegd, afgebeeld. Zijn bovenlichaam is naakt, slechts een lendenenband omspant de heupen. De gelaatstrekken van het lichaam, vooral de musculaire weergave en het licht aschkleurige inkleur, weerspiegelen de ontberingen van de Passion. Zijn hoofd rust in de armholte van Maria, de ogen zijn gesloten, wat zijn dood aangeeft.

Maria: Die Goddelijke Moeder draagt een donker, dieprood gewaad (symbool voor passie en moederliefde) en een donkere sluier. Ze is voorzien van een eenvoudige Nimbus (Heiligenschein). Haar houding wordt gekenmerkt door diepe, maar beheerste mildheid en verdriet. De omhelzing van haar hoofd door haar zoon versterkt het motief van moederlijk verdriet (Mater Dolorosa) tot Mater Amabilis (Liefhebbende Moeder) over de dood heen.

In het bovenste deel van de afbeelding domineren dramatische wolken. Een hemelse verschijning is herkenbaar: Twee heldere, vloeiende banden, die worden vastgehouden door een donkere gestalte (mogelijk een engel of een symbolische aanwezigheid). Op een van deze banden bevindt zich een slecht leesbare inscriptiekaart, die in de context van een rouwproces mogelijk de initialen I.N.R.I. bevat of een Latijns vers uit het passieverhaal.

De afbeelding dient als een diep ontroerend devotiebeeld dat de menselijke tragedie van het lijden van Christus en het verdriet van Maria centraal stelt.

Techniek en schilderstijl

Deze schilderkunst is uitgevoerd in olie op doek. Doek als drager maakte in deze periode een flexibelere en vaak snellere schilderwijze mogelijk dan de houten paneel.

Inkarnat: Het inkarnat van Christus is gehouden in bleke, subtiel gemodelleerde grijs-bruin tinten die de toestand van het lijk verduidelijken. De overgangen zijn fijn gelakt om een natuurlijke plastiek te bereiken.

Gewaad: Marias dieprode gewaad vertoont rijke tinten. De plooivorming is volumineus en wordt benadrukt door het gebruik van lichtere glanspunten en donkere, glazende schaduwpartijen, wat wijst op de stijl van het Frühbarock. Het witte/grijze lijkdoek vormt daarbij een duidelijk licht-donker contrast.

Achtergrond: De achtergrond is extreem donker (bijna zwartbruin), waardoor de figuren monumentaler en dramatischer naar voren komen. Het dient als een abstracte, transcedente folie.

Methode: De uitvoering is energiek en dekkend. Het gebruik van chiaroscuro (sterke licht-donkercontrasten) is karakteristiek om de emotie en het drama van de scène te versterken. De canvasstructuur kan de zichtbare textuur van de schilderkunst op sommige plaatsen beïnvloeden.

Kompositie

Die compositie is gesloten en gericht op de centrale figuurgroep.

Zentrale Diagonale: De twee figuren zijn langs een schuine as geplaatst, wat de scène een dynamische spanning geeft die in de dood van Christus echter overgaat in een rustende stilte.

Intimiteit en focus: het beeldkader is nauw gekozen om de emotionele interactie van de hoofden en lichamen te maximaliseren. De omhelzing is het emotionele en visuele middelpunt van het werk.

Kleureniconografie: De tegenstelling tussen rood (moederlijke liefde/passie) en de koele tinten van het lijk en de doek versterkt de theologische en emotionele boodschap.

Raming: De rand van het frame omvat het motief extra en versterkt het meditatieve karakter van het devotiebeeld.

Stilistische Einordnung

Het werk wordt toegeschreven aan de Duitse of Oberitaliaanse vroege barok (17e eeuw).

Invloeden: De emotionele intensiteit, het plastische naturalisme en de dramatische lichtvoering tonen invloeden van de noordalpine opvolgers van het late maniërisme en het vroege barok, met name van de scholen die het Italiaanse chiaroscuro aanpasten.

Geografische context: Dergelijke, op emotionele devotie gerichte voorstellingen waren in de katholieke gebieden van Midden-Europa (Beieren, Oostenrijk, Bohemen, Zuid-Tirol) tijdens de contrareformatie zeer populair en werden vaak in kleinere, verplaatsbare formaten (ook op doek) voor de privédevotie gemaakt.

Rahmung

De afbeelding is omgeven door een historische lijst met een kenmerkende, afgeronde bovenkant. De donkere kleur van de lijst (zwart of donkerbruin) zorgt voor een sterk visueel contrast met de scène en ondersteunt de waardigheid en ernst van de voorstelling.

conditie

De toestand is passend bij de leeftijd.

Beeldvlak: Het doek vertoont de typische ouderdoms craquelé. Een doublering (stabilisatie door het opzetten op een tweede doek of plaat) is waarschijnlijk bij werken op doek van deze leeftijd.

Kleurnuance: Over het algemeen is het schilderij donkerder gemaakt, wat de diepgaande, nachtelijke sfeer versterkt.

Authenticiteit: De schilderkunst moet worden beschouwd als een origineel werk uit het begin van de 17e eeuw. Kleinere retouches en conserveringswerken zijn gebruikelijk.

De afbeelding bezit een authentieke patina en is ondanks de tekenen van ouderdom zeer indrukwekkend.

Kunsthistorische Bedeutung

Het schilderij heeft een hoge kunst- en cultuurhistorische waarde als document van de barokke devotiepraktijk.

Emotionele theologie: de afkeer van de statische Pietà naar de intieme omhelzing weerspiegelt de nadruk op de emotionele band met Christus en Maria, die een centraal element was in de vroomheid van de contrareformatie.

Chiaroscuro als Botschaft: Het gerichte gebruik van licht en schaduw dient niet alleen de esthetiek, maar ook de focus op het essentiële – het offer en de pijn – en bevordert de contemplatie.

Transcendentie: De donkere wolken en de hemelse inscriptie verbinden het aardse lijden opvallend met de goddelijke, eeuwige dimensie.

Fazit

Het onderhavige olieverfschilderij op doek is een uitmuntend, emotioneel diepgaand voorbeeld van een vroegebarok devotiebeeld van de kruisafname van Christus. Het combineert:

Kunsthistorische kwaliteit in de compositie en de maltechniek.

Theologische diepgang in de weergave van menselijk lijden en moederlijke liefde.

Cultuurhistorische relevantie als getuigenis van de versterkte vroomheidscultuur van het vroege 17e eeuw.

Samenvatting voor veilingcontext (korte tekst, 5-6 zinnen).

Olieverfschilderij op canvas, gespannen op houten lijst, booglijst, Duitstalige/Oberitaliaanse vroege barok, circa 1600–1630. Afgebeeld is een intieme bewerking van de kruisiging van Christus (Pietà): Maria houdt haar dode zoon vast in een gebaar van diepe moederlijke liefde. De schildertechniek wordt gekenmerkt door een dramatisch chiaroscuro en plastische modellering, typisch voor de vroege barok. In het bovenste gedeelte wijst een hemelse verschijning met een inscriptie op de verlossing. Het werk is een expressief devotiebeeld dat menselijke tragedie en christelijke hoop verenigt. Goed bewaard volgens de leeftijd, van hoge kunst- en cultuurhistorische waarde.