European School (XVII) - NO RESERVE - The Descent from the Cross - After Rubens

Technische gegevens

Olieverf op doek
Afmetingen: 81 × 61 cm; met lijst 98 × 78 cm.
Barokke Vlaamse school, eind 16e eeuw – begin 17e eeuw.
Escuela Europea (XVII) Na Rubens.
Ondersteuning: oud canvas, hersteld, met een modernere achterlijst.
Staat van conservering: algemeen fijn craquelé, verduistering van vernis en lichte oppervlakteraadscheuren; de schilderingstructuur blijft stevig en leesbaar, met goed geïntegreerde restauraties.
Marco: sober zwart frame met goudkleurige binnenrand, geïnspireerd door barok, dat het devotionele en museale karakter van het werk benadrukt.

Argumenten voor een toewijzing aan de workshop / Rubens-kring

Het algemene compositieschema – diagonale hoofdlijn van het lichaam van Christus, een compacte groep personages die hem omringen, met het kruis gedeeltelijk buiten het beeld – is volledig in overeenstemming met de rubenistische formules voor de Descendimiento, bekend uit doeken en gravures die uit zijn atelier verspreid zijn.

De anatomische behandeling van het lichaam van Christus, met robuuste musculatuur en slangvormige torsie, onthult een directe kennis van de klassieke en Miguelangelescos modellen die Rubens intensief bestudeerde.

De handen en hoofden van sommige personages, vooral de behaarde man die het lijkdoek vasthoudt, vertonen een zeer gelijkenis met die van de meester, hoewel de afwerking het hoogste niveau van verfijning mist, wat wijst op de tussenkomst van een gekwalificeerde assistent die een Rubens-achtig schetsje of maquette volgt.

Het warme palet van gouden carnation, licht gebroken wit en diepe roodtinten, evenals het gebruik van donkere glacis om de schaduwen te uniformeren, behoort tot de technische praktijk van de Rubens-school uit de eerste decennia van de zeventiende eeuw.

De dichtheid en ouderdom zichtbaar in het craquelé, samen met de structuur van het onderliggende ontwerp dat onder de kleurlagen wordt vermoed, lijken compatibel met een uitvoering uit de betreffende periode, niet met een latere academische kopie.

Niettemin nodigen bepaalde rigideheden in de articulatie van de secundaire figuren, de minder lumineuze helderheid en het iets hardere modellering van enkele gezichten uit om deze schilderkunst eerder in de sfeer van het atelier of de nabije kring te plaatsen dan in de directe hand van Rubens, met een voorzichtige toeschrijving aan het atelier van Peter Paul Rubens die nog in technisch onderzoek is (röntgenfoto's, infraroodreflectografie en pigmentanalyse), wat de mate van nabijheid tot de meester zou kunnen verduidelijken.

Esthetische waardering, kader en verzamelpotentieel

Ondanks de verduistering van vernissen behoudt het werk een grote dramatische kracht en een zeer intense devotionele aanwezigheid, met een ritme van diagonalen en blikken dat de kijker door de scène leidt. Het doek bezit de theatrale en emotionele kwaliteiten die gezocht worden in de barokke schilderkunst met passie-thema's en staat duidelijk boven de gemiddelde productie van zijn tijd.

De zwarte lijst met gouden rand – met een sobere smaak, waarschijnlijk latere maar goed gekozen – communiceert effectief met het werk: het versterkt het licht-donker contrast, geeft een liturgische zwaarte en maakt onmiddellijke presentatie mogelijk in een museale context of in een gespecialiseerde collectie oude schilderkunst.

Vanuit een deskundig oogpunt betreft het een stuk van groot belang voor de markt voor oude Vlaamse schilderkunst, vooral vanwege de compositorische en stilistische nabijheid tot het Rubens-universum.

Een professionele restauratie die vernislagen reinigt en het oppervlak stabiliseert, samen met een rigoureus technisch onderzoek en de eventualiteit van publicatie in een gewogen catalogus of gespecialiseerde tentoonstelling, zou de waardering ervan aanzienlijk kunnen verhogen en het plaatsen in een waarderingsbereik dat eigen is aan de beste werken van de werkplaats van een van de meest gewilde meesters uit het Europese barok.

Compositieve beschrijving en iconografisch

De scène stelt de Descendimiento de Cristo voor, met het levenloze lichaam van Jezus dat wordt losgemaakt en overhandigd aan de figuren die wachten aan de voet van het kruis.

De compositie is duidelijk verticaal, opgebouwd rond een krachtige diagonaal die vanaf de linkerbovenhoek naar het lichaam van Christus daalt, ondersteund door verschillende personages. De diagonaal begint bij de dwarsbalk van het kruis en het witte doek van de lijkwade en loopt naar beneden tot het lichaam van Christus.

In de hoge zone klimmen twee mannen op de ladder en manipuleren het lijk, waardoor een lichtmassa ontstaat die contrasteert met de duistere achtergrond. Onder hen houden een bebaarde man – waarschijnlijk Jozef van Arimathea – en een andere figuur het lichaam en de arm van Christus vast.

En onderaan groeperen zich de heilige vrouwen, onder wie een jeugdige figuur gekleed in rood die haar arm omhoog heft richting het lichaam van Jezus, en een andere knielende die haar blik richt op de toeschouwer, waardoor de emotionele band wordt versterkt.

Het clair-obscur omhult de scène in een dramatische sfeer: de achtergrond blijft in schemering terwijl de gezichten, handen en belangrijke plooien oplichten in warme lichtzones, waardoor de aandacht wordt gericht op het lichaam van Christus en op de gebaren van pijn en inkeer.

De verzameling past bij een volledig contrareformistische taal, bedoeld voor devotieve contemplatie.

Stijl, school en context Rubeniano.

De volumetrische behandeling van de lichamen, met krachtige musculatuur en dynamische torsies, plaatst het werk in de sfeer van het eerste flamenco barok. De penseelstreek is los maar gedisciplineerd, met meer généreuze impasto in de huidtinten en doeken, en een palet dat wordt gedomineerd door gouden okers, roodachtige aardetinten, gedempde groenen en warme zwarttinten, zeer verwant aan het kleurenrepertoire van Rubens in zijn vroege periode.

De compositie herinnert aan de modellen bedacht door Rubens voor thema's van Passie: piramidale structuur, verschoven kruis, opeenstapeling van figuren rond Christus en het gebruik van diagonaal kruisende lijnen om de blik te sturen.

De gezichten tonen rubeniaanse gelaatstrekken – rechte neuzen, amandelvormige ogen, dichte baarden – hoewel met een iets drogere en minder verfijnde afwerking dan in de autographische werken, een gebruikelijk kenmerk bij atelieruitvoeringen.

Er zijn echo's van de Italiaanse manieristische traditie te herkennen (Tintoretto, de Bassano) in de composities en in de vurige gebaren van de figuren, gefilterd door de barokke synthese die kenmerkend is voor de omgeving van Rubens, actief tussen Italië en Antwerpen rond 1600-1620.