Matthioli - Dioscoride - 1550

De magische boom in de verborgen tuin: de bijbel van de renaissancekruiden
Het zesde boek, het Antidotarium, met eigen titelpagina, versierd met een grote houtsnede: bovenaan een engelenhoofd. Onderin het Joodse volk in de woestijn - motto: Langzaam - Sicut Moses verhief de slang in de woestijn, zo moet de Zoon des mensen verhoogd worden Dante III (V498).
Questopera, een van de meest invloedrijke werken uit de renaissance-botanica, ontstaat als een ontmoeting tussen de oude farmaceutische autoriteit van Dioscoride en de buitengewone erudiete ambitie van Pietro Andrea Mattioli, die het tot de meest verspreide medische tekst van de zestiende eeuw maakt. De Venetiaanse editie van 1550, gedrukt door Vincenzo Valgrisi in de werkplaats van Erasmo, onderscheidt zich door de helderheid van de typografische opzet, de elegantie van de houtsneden initialen en de zorgvuldigheid van de uitgeverij. Hierin wordt een wereldbeeld geconcentreerd waarin empirische observatie van planten samengaat met een symbolische en soms occulte aura: een oude erfenis die in volle renaissance wordt herinterpreteerd. Voor artsen, apothekers, naturalisten en alchemisten was Mattioli eeuwenlang een toegangspoort tot het uitgebreide repertoire van de therapeutische en mysterieuze eigenschappen van de natuur, die het imaginaire vormde en de praktijken leidde.
marktwaarde
De markt voor zestiende-eeuwse exemplaren van de Dioscoride van Mattioli is uiterst variabel en hangt af van de staat van conservering, volledigheid, integriteit van de tekst en de leesbaarheid van het papier. De Venetiaanse edities uit het midden van de zestiende eeuw liggen over het algemeen tussen 1.700 en 2.000 euro per stuk in gemiddelde staat; volledige, goed bewaarde exemplaren met glanzend papier en stevige binding kunnen 3.500–5.000 euro bereiken. Hogere prijzen betreffen bijzonder zeldzame geïllustreerde exemplaren of met belangrijke provenance.

FYSIEKE BESCHRIJVING EN TOESTAND
Het zesde boek, Het Antidotarium, met eigen titelpagina, versierd met een grote houtsnede-illustratie.
01: alo- a;on l-li stMa (3) 1550 (R) 02: dear heo- o,e- tesp (3) 1550 (R) - Een verwrongen slang rond een tau-vormige staf, ondersteund door handen die uit wolken komen. (Z1035) - Op de voorkant van de pt. 1.
Gedraaide slang om een tau-vormige staf, vastgehouden door handen die uit wolken komen (U517) - Ten slotte.
Slang die zich om een T-stok wikkelt, ondersteund door handen die uit de wolken komen. Bovenaan een engelenhoofd. Onder de Joodse bevolking in de woestijn. Langzaam - Sicut Moses exaltavit serpentem in deserto ita exaltari oportet filium hominis Dante III (V498) - Op de voorkant van het tweede deel.
Volgende binding in volledig leer, rug met gouden versieringen en zwart label met titel. Sporen van gebruik, een vlek aan de bovenrand van de eerste bladen, roodheid. Talrijke houtsneden initialen gevuld. Pp. (2); 132; 818; (2); 130; 14nn; (4). Interessant manuscript (mogelijk contemporaan) bij het colophon en op de laatste bladzijde.

Volledige titel en auteur
Il Dioscoride van de uitstekende arts M. P. Andrea Matthioli uit Siena; met zijn toespraken die door hem voor de derde keer uitgebreid en rijkelijk aangevuld zijn. Inclusief het zesde boek met antidoten tegen alle gifstoffen, vertaald door hem, en met zeer geleerde toespraken die het hele commentaar vormen. ... Daarnaast zijn er vele andere toevoegingen verspreid door het hele volume, twee prachtige toespraken toegevoegd over de prologen van het eerste en het vijfde boek.
2: Het zesde boek van Pedacio Dioscoride Anazarbeo waarin wordt behandeld over de middelen tegen dodelijke gifstoffen, zowel in gebruik als in behandeling; vertaald en toegelicht in de volkstaal Italiaans door M. Pietro Andrea Matthiolo, Sinees arts.
Vinegia, na Vincenzo Valgrisi, bij de winkel van Erasmo, 1550.
Pietro Andrea Mattioli
Dioscoride Pedanio.

Context en Belang
De tekst maakt deel uit van het grote humanistische project om de oude natuurlijke wetenschappen te herontdekken via een vernieuwde, empirische en systematische aanpak. De De materia medica van Dioscoride, een hoeksteen van de Griekse farmacie, wordt door Mattioli herinterpreteerd door middel van directe observaties, descriptieve uitbreidingen en vergelijkingen met de medische praktijk van zijn tijd. Het resultaat is een traktaat dat niet alleen de traditie bijwerkt, maar deze transformeert: een encyclopedie van natuurlijke stoffen waarin geneeskunde volgens Galenus, experimentele kennis en een symbolisch imaginarium samenleven, gebaseerd op de occulte kwaliteiten van planten. De Venetiaanse edities van Valgrisi speelden een cruciale rol in de verspreiding van het werk dankzij hun helderheid, stevige lay-out en vermogen om te voldoen aan de groeiende vraag naar betrouwbare en leesbare medische teksten, waardoor ze onmisbare instrumenten werden in universiteiten, apotheken en alchemistische kringen in Europa.

Biografie van de auteur
Pietro Andrea Mattioli (Siena, 1501 – Trento, 1578) was arts, botanicus en geleerde. Hij kreeg zijn opleiding in Padua en bekleedde functies aan verschillende Italiaanse en keizerlijke hoven. Zijn wetenschappelijke activiteit, gebaseerd op directe observatie, gaf hem een continentale reputatie. Zijn commentaar op De materia medica maakte Dioscorides toegankelijk voor moderne lezers en transformeerde het werk tot het belangrijkste botanische naslagwerk van de 16e eeuw.

Korte biografie van Dioscoride
Dioscoride Pedanio (1e eeuw na Christus), Griekse arts en farmacoloog, is de auteur van De materia medica, het meest invloedrijke handboek over apotheek en botanica uit de oudheid. Het werd tot in de moderne tijd gebruikt en vormde de basis van de therapeutische kennis in Europa voor meer dan een millenium en een half.

Drukgeschiedenis en verspreiding
Il Dioscoride in de versie van Mattioli kende een buitengewone verspreiding in de 16e eeuw, met talrijke Venetiaanse edities gekenmerkt door variaties in kaarten, colofons en de aanwezigheid van figuren. De werkplaats van Vincenzo Valgrisi, actief in de eerste helft van de zestiende eeuw, werd een van de belangrijkste productielocaties van de Mattioli dankzij de kwaliteit van de druk en het vermogen om een breed en gespecialiseerd publiek aan te spreken. De Venetiaanse exemplaren circuleerden door heel Europa, in universiteiten, hoven, apotheekwinkels en privébibliotheken, en droegen bij aan de ontwikkeling van de moderne botanische wetenschap.

Bibliografie en Referenties
Durling, Richard J., Een catalogus van zestiende-eeuwse gedrukte medische boeken in de National Library of Medicine, Bethesda, 1967 (voce su Mattioli, NLM 16th cent., n. 3024).
Nissen, C., De botanische boekillustratie. Haar geschiedenis en bibliografie, 2 delen, Stuttgart, 1951–1966 (per Mattioli, n. 1304).
Pritzel, G. A., Thesaurus literaturae botanicae, Leipzig, 1872 (per Mattioli, n. 5987).