Johannes Werner - (ASTROMETEOROLOGY) Canones - 1546

Eerste editie van een opvallend zeldzaam werk van de wiskundige–astronoom Johann Werner, een baanbrekende mijlpaal in de milieuwetenschap tijdens de wetenschappelijke revolutie.

MOUSEION curatornotitie:

Deze verhandeling staat op de kruising waar astrologie plaatsmaakt voor fysica.
Werner brengt meteorologie in een data-gedreven discipline, het wijst op een systematische moderne voorspelling. Zeer zeldzaam, sinds 1981 is dit pas de tweede geregistreerde marktverschijning.

DE VOLUME

Johannes (Johann) Werner (1468–1522), Canones zoals de allerkortste, maar ook zeer geleerd, die de voorschriften en observaties over de verandering van de atmosfeer omvatten. Neurenberg: in de drukkerij van Johannis Montani & Ulrici Neuber, 1546. Eerste editie. Compleet. 4to. Collatie: A–E⁴ = [20] bladzijden, laatste blanco E4 aanwezig. Met houtsneden initialen. Moderne halve leren band over gemarmerde papierkaften. Ongeveer 197 × 152 mm (7 ¾ × 6 inch).



Eerste editie, tweede exemplaar dat sinds 1981 op de markt komt.

Werner — een priester uit Neurenberg en humanistisch wiskundige uit het begin van de zestiende eeuw — liet een blijvende stempel achter op astronomie, wiskunde en geografie: hij pleitte voor nauwkeurige observatie, schreef over bolvormige trigonometrie en instrumenten, vormde de cartografische praktijk (de kordiforme 'Werner'-projectie), en stelde, nog ver voor de brede toepassing ervan, de maanafstandmethode voor om de lengtegraad te bepalen.

De hedendaagse en latere reputatie van Werner verklaart waarom dit stuk belangrijk is. Zoals de Dictionary of Scientific Biography opmerkte, 'opende Werner de weg voor een wetenschappelijke interpretatie in de meteorologie,' door te proberen het onderwerp 'in de fysica' te brengen en daarmee te fungeren als 'een pionier van de moderne meteorologie en weersvoorspelling.' Zijn bredere programma combineerde praktische waarneming met computationele astronomie; al in 1514 suggereerde hij 'de maan te gebruiken als een astronomische klok' om de lengtegraad te bepalen—een idee dat zich ontwikkelde tot de maanafstandmethode twee eeuwen later. De huidige eerste editie wordt daarom gewaardeerd als het gedrukte knooppunt van zijn weerwerk—zeldzaam in de handel en institutioneel ongewoon.

In de meteorologie effende Werner de weg voor een wetenschappelijke interpretatie. Meteorologie en astrologie waren verbonden, maar hij probeerde desondanks deze wetenschap rationeel uit te leggen... De richtlijnen die de principes en observaties van de veranderingen in de atmosfeer verklaren, gepubliceerd in 1546 door Johann Schöner, bevatten meteorologische aantekeningen voor 1513-1520. De weerswaarnemingen zijn vooral gebaseerd op sterrenbeelden, en daarom is de baan van de maan minder belangrijk... Hij probeerde meteorologie te integreren in de fysica en rekening te houden met de geografische ligging van de observatieplaats. Zo kan hij worden beschouwd als een pionier van de moderne meteorologie en weersvoorspelling.

Moderne naslagwerken wijzen Werner aan als een van de weinigen die langdurig en regelmatig het weer observeerde en die de meteorologie naar de 'natuurkunde' en lokale waarnemingen bracht. Zoals de Deutsche Biographie opmerkt, verdient hij 'het hoge lof, omdat hij consequent weerswaarnemingen heeft gedaan'.

PROVENANCE

Ex libris Owen Gingerich (1930–2023)—Harvard-astronoom en wetenschapshistoricus wiens levenslange werk over vroege astronomie (met name Het Boek dat Niemand Lees) hem tot een referentie maakte voor kopie-specifieke geschiedenissen van wetenschappelijke boeken.
Zijn eigendom geeft dit voorbeeld een vooraanstaande moderne wetenschappelijke afstamming.

Staatrapport

Een opmerkelijk schoon interieur, pagina's uniform knapperig en helder, met bijna geen verkleuring.

Binding: Moderne kwartleren in bruin leer over tan gekleurde, met spikkels bedekte kartonnen kaften, vlakke rug, met het stempel van de binders ‘ATELIERS LAURENCHET’ op de plakzijde.

Een knap, helder en opvallend fris intern volume.

EXTRA INFORMATIE:

Het stuk begint met een algemene set regels — 'Catholica aphorismi super aeris mutatione' — waarin Werner zijn voorspellingen baseert op de vier primaire kwaliteiten (warmte, kou, droogte, vochtigheid) en, cruciaal, deze aan een locatie koppelt: hij plaatst Neurenberg op het 'zevende klimaat' en op de 'vijftiende breedtegraad', waardoor de lokale breedtegraad een integraal onderdeel wordt van de interpretatie.

Weersveranderingen worden afgelezen uit planetaire aspecten en de opkomst of ondergang van prominente vaste sterren. Werner koppelt herhaaldelijk specifieke configuraties aan karakteristieke uitkomsten—bijvoorbeeld Zon–Saturnus uitlijningen die neigen naar koud weer of sneeuw (vooral in watertekens), Venus–Mars voor milde warmte en buien, en Jupiter–Mercurius voor opzwepende wind—terwijl hij aandringt op aandacht voor Ptolemaeus' kalender van sterrenverschijnselen.

De aforismen worden gevolgd door gedateerde voorbeelden uit Werner’s eigen observaties. Op 9 februari 1513 noteert hij ‘ingens gelu, cum multa nive… ventus Argestes’ (ernstige vorst en sneeuw met een WNW-wind). De winter van 1513–14 krijgt een gedenkwaardige schets: Duitse rivieren bevroor zo hard dat molens bij Neurenberg stopten; verkeer ging over ijs; broodprijzen stegen; en landelijke gemeenschappen deden beroep op improvisatie voor basisvoedingsmiddelen. Latere vermeldingen (bijvoorbeeld eind 1517) registreren verschuivingen van strenge vorst naar dooi en stormen naarmate planeten zich scheidden of door aspect beïnvloed werden. Deze pagina’s maken de Canones tot een ongewoon concreet verslag van het weer in Midden-Europa begin zestiende eeuw.